Fot. Zygmunt Januszewski / TVP / East News
Architekt, grafik, malarz, projektant wnętrz, podróżnik, dziennikarz i żołnierz – trudno w jednym słowie zawrzeć całe życie Mariana Walentynowicza, twórcy pierwszych polskich reklam komiksowych.
Najpopularniejszymi jednak polskimi komiksami były przez dekady przygody Koziołka Matołka oraz małpki Fiki-Miki. Historia Koziołka Matołka jest nawet określana prekursorską w historii polskiego komiksu. Stworzenie obu postaci zawdzięczamy współpracy uznanego twórcy powieści dla dzieci i młodzieży Kornela Makuszyńskiego oraz zapomnianego już dziś nieco rysownika Mariana Walentynowicza.
2. Fot. domena publiczna
Był architektem, grafikiem, malarzem, projektantem wnętrz, podróżnikiem, dziennikarzem i żołnierzem – trudno w jednym słowie zawrzeć całe życie Walentynowicza. Urodzony w Petersburgu w 1896 roku, brał udział w konspiracji niepodległościowej na terenie Rosji. Do Warszawy przyjechał dopiero po rewolucji, potem walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. W Polsce niepodległej przede wszystkim studiował. Podjęte w 1918 roku studia (z przerwą na służbę wojskową) ukończył dopiero po 14 latach, co było uznane za wydarzenie towarzyskie na tyle doniosłe, że transparent z napisem „Walentynowicz skończył” był najważniejszym elementem scenografii Balu Architektury w 1932 roku.
Na dyplom przyszły rysownik zaprojektował lotnisko dla… taksówek powietrznych, które miało się znajdować u zbiegu Al. Jerozolimskich i ul. Marszałkowskiej w Warszawie.
Mimo futurystycznego tematu pracy dyplomowej, Walentynowicz tworzył później projekty dworów, pawilonów, kaplic, kawiarni, schronów przeciwlotniczych i wystroju wnętrz (m.in. willi ministra spraw zagranicznych Józefa Becka).
Był członkiem amerykańskiego National Geographic Society. Odbywał i opisywał liczne podróże zagraniczne, w tym najważniejszą w 1937 roku – dookoła świata. W ostatnich latach przed wybuchem II wojny światowej kierował występami polskiego Baletu Reprezentacyjnego w Cannes, Marsylii, Luksemburgu, Kownie oraz na Wystawie Światowej w Nowym Jorku. Wcześniej współtworzył scenografię do filmu „Komendant”. Projektował okładki – najpierw zapisów nutowych, a później gazet i czasopism. Współpracował z największymi tytułami na rynku: „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Kurierem Warszawskim”, „Naokoło Świata” czy „Małym Dziennikiem”.
W 1939 roku ewakuował się wraz z polskim rządem i przez Rumunię, Jugosławię, Włochy dotarł do Francji, gdzie już 30 września podjął służbę wojskową. Po upadku Francji służył w Wielkiej Brytanii. W 1943 roku jako korespondent wojenny przeszedł cały szlak bojowy 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Był autorem projektu odznaki cichociemnych. Jego korespondencje z procesu norymberskiego publikowała prasa emigracyjna. Otrzymał trzy Krzyże Walecznych: dwa za wojnę polsko-bolszewicką, trzeci przyznany w Londynie w 1945 roku. Dwa lata później wrócił do Polski.
Pierwszą pracę stracił (wraz ze służbowym mieszkaniem), bo nie chciał rysować karykatur „zachodnich podżegaczy wojennych”.
Zaczął pracować jako grafik i szybko nawiązał współpracę z najważniejszymi pismami: „Życiem Warszawy”, „Ekspresem Wieczornym”, „Światem Młodych”. Prowadził audycje radiowe, współpracował z telewizją, m.in. w 1953 roku zilustrował pierwszy program dla dzieci w Telewizji Polskiej.
Najmniej znanym obszarem jego twórczości jest reklama, a ma on na tym polu spore zasługi.
Obok dość tradycyjnej w formie i prostej w przekazie reklamy Browaru Ciechanowskiego („Tygodnik Ilustrowany”, 1928 rok), przedstawiającej korpulentnego mężczyznę w stroju szlacheckim, Walentynowicz stworzył także co najmniej kilka reklam komiksowych dla Stołecznego Przedsiębiorstwa Handlu Samochodami Adolf Skwarczewski & S-ka publikowanych na pierwszych stronach „Kuriera Warszawskiego”. Hasła reklamowe „Miasta bez koni!!! Zastąpi konie Chevrolet” czy „Przewóz ciężarówkami. Chevrolet – wzbogaca” dziś brzmią może nieco infantylnie, a rysunki wyglądają nieco abstrakcyjnie, należy je jednak uznać za pierwsze polskie reklamy komiksowe.
Artykuł pochodzi z kwartalnika „Spotkania z Zabytkami” nr 4/2024
