Wymyślił go książę von Pückler. Parkowe budynki zastał drewniane, a zostawił książę Fryderyk Niderlandzki. Wojna zniszczyła zamki, mosty, a nawet łąki.
Dziś znów możemy go podziwiać w pełnej krasie.
Jak to się zaczęło?
Postanowił przekształcić swoją siedzibę i jej otoczenie w park krajobrazowy. Miał być realizacją romantycznej wizji właściciela.
Kto za tym stoi?
Do współpracy przy tworzeniu parku zostali zaproszeni John Adey Repton, syn i współpracownik planisty Humphry’ego Reptona, oraz jeden z najbardziej znanych architektów tego okresu – Karl Friedrich Schinkel. Wspierał Pücklera także ogrodnik, Jacob Heinrich Rehder.
Czemu park był taki… mały?
Ambicje księcia dotyczące założenia parkowego oraz wystawny styl życia doprowadziły go na skraj bankructwa. Nie pomógł nawet fikcyjny rozwód, który miał otworzyć drogę do nowego, intratnego małżeństwa. Ostatecznie dobra zostały sprzedane w 1845 roku. Z pierwotnej koncepcji parku, obejmującej ponad 700 ha, zrealizowano zaledwie część, zajmującą nieco ponad 250 ha.
Kto po von Pücklerze?
Choć to z osobą księcia głównie łączy się Park Mużakowski, w rzeczywistości wiele inwestycji, z których miejsce zasłynęło, to zasługa jednego z kolejnych właścicieli. W 1846 roku włości zakupił książę Fryderyk Niderlandzki z dynastii orańskiej. W latach 1862–1866 przeprowadzono prace przy głównych obiektach zespołu, Starym i Nowym Zamku, a także Domu Kawalerskim, które uzyskały kostium neorenesansowy. Autorami przebudowy byli znakomici architekci: Hermann Wentzel, uczeń Friedricha Augusta Stülera, i Maximilian Strasser. Powstały także nowe budynki w Parku Zdrojowym, a budowle parkowe o lekkiej drewnianej konstrukcji wzniesione w czasach Pücklera były sukcesywnie zastępowane budowlami murowanymi. We wschodniej części parku stworzono kolekcję roślin drzewiastych – arboretum, liczące 2789 gatunków roślin.
Dla kogo mauzoleum?
Po śmierci Fryderyka Niderlandzkiego w 1881 roku włości trafiły w ręce rodu von Arnim. Do najważniejszych inwestycji w ich czasach należy wzniesienie we wschodniej części parku mauzoleum – w miejscu planowanej przez Pücklera kaplicy grobowej. Budowla powstała dla zmarłej żony hrabiego Traugotta von Arnim, Laury. Podjęto również rozbudowę, angażując do tego przedsięwzięcia znanych architektów projektujących w duchu historyzmu: Gabriela von Seidla, a następnie Alfreda Breslauera. Z tego czasu pochodzi też tzw. kamień Pücklera. Ma upamiętniać założyciela tego niezwykłego miejsca.
2. Fot. Maciej Jabłoński / F11 / NID
Kiedy park doceniono?
Druga wojna światowa zostawiła ślady w parku. Zniszczono obiekty architektury i mosty, łąki parkowe rozryto liniami okopów. Co więcej, zmiany granic sprawiły, że Park Mużakowski został podzielony między Polskę i Niemcy. Większość, bo aż 522 hektary są położone na wschód od rzeki granicznej, pozostała część liczy 206 hektarów. Po stronie niemieckiej znalazło się m.in. centrum rezydencjonalne wraz z Parkiem Zamkowym i Parkiem Górskim. O ile część zachodnia szybko (1955 rok) uznana została za zabytek, o tyle wschodnia część powoli popadała w zapomnienie. Dopiero w końcu lat 80. postanowiono ratować miejsce, a także rozpocząć współpracę na rzecz ochrony i rewaloryzacji Parku Mużakowskiego. Efektem stał się wpis w 2004 roku na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Co ważne, to wpis transgraniczny, podkreślający rolę miejsca jako wspólnej wartości. Kilka miesięcy wcześniej polska część trafiła na listę Pomników Historii.
Dlaczego wyglądają jak nowe?
Park Mużakowski stanowi przykład połączenia zachowanych elementów z rekonstrukcjami. Zniszczenia wojenne naprawiano w różnych okresach. I tak niektóre z okopów z czasów II wojny światowej zasypano dopiero w latach 60., Stary Zamek został odtworzony na przełomie lat 60. i 70., a spalony Nowy Zamek – na przełomie XX i XXI wieku. Z kolei mosty odbudowano dopiero w XXI wieku.
Artykuł pochodzi z kwartalnika „Spotkania z Zabytkami” nr 4/2024
Czytaj więcej na portalu Zabytek.pl
Wejdź na stronę internetową Parku Mużakowskiego
