Recenzje

W cieniu surrealistycznego snu. Zofia Rydet w MuFo

30 kwietnia 2025

To Zofia Rydet, jakiej większość nie zna. MuFo bowiem wyciągnęło surrealistkę z cienia socjolożki.

Fot. Zygmunt Rytka / MuFo

Zofia Rydet, 1973 r.

Zanim Photoshop stał się narzędziem codziennym i powszechnym, Zofia Rydet już wycinała, nakładała, sklejała. A potem – z fotograficzną precyzją – robiła z tego zdjęcie. Oto alchemia, która nie potrzebowała cyfrowych narzędzi. W Muzeum Fotografii w Krakowie możemy dziś podziwiać efekty tej pracy – zaskakujące, surrealistyczne, czasem nawet niepokojąco dziwne. „Świat uczuć i wyobraźni” – tak brzmi tytuł wystawy i cyklu, który odkrywa mniej znaną, ale może najbardziej osobistą twarz Rydet. Twarz artystki zanurzonej w psychice, emocjach, śnionych obrazach.

To chyba pierwszy tak obszerny muzealny pokaz fotomontaży Rydet, stworzonych w latach 60 . i

70 . XX wieku – okresie, który do tej pory bywał co najwyżej przypisem w kontekście „Zapisu socjologicznego” –

najsłynniejszego, monumentalnego cyklu-dzieła jej życia, wpisany w 2024 roku na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata. Tymczasem „Świat uczuć i wyobraźni” to materiał eksplodujący treścią. Rydet, sięgając po kolaż, fotomontaż, a nawet trójwymiarowe obiekty, buduje wewnętrzny atlas emocji. Od lęku przed śmiercią, przez obsesje aż po światełka nadziei. Tu nie ma miejsca na dokument, jest za to miejsce na senną metaforę.

Kurator Karol Hordziej wykonał ogromną pracę. Nie tylko wyselekcjonował niemal 100 prac z ogromnego archiwum, ale też pokazał to, co wcześniej było zarezerwowane dla najbliższych i współpracowników artystki: jej warsztat. Oto „matryce”, czyli kolaże z wyciętych fragmentów, z których później powstawały finalne zdjęcia. Oto etykiety z kopert opisujące tematy zdjęć, przywodzące na myśl dzisiejsze hasztagi. A do tego coś zupełnie nowego – fotomontaże z nieznanego wcześniej cyklu „Motyw słońca”, który po raz pierwszy ujrzał światło dzienne właśnie tutaj.

Zofia Rydet zawsze była artystką ludzi – nawet wtedy, gdy skupiała się nie na ich twarzach, ale na ich emocjach.

„Mój świat mówi o człowieku zagrożonym już od chwili narodzin” – pisała.

I to zagrożenie czuć niemal fizycznie, gdy oglądamy kolejne prace. Ale nie tylko – bo jest tu również miłość, nadzieja, matczyna czułość. W świecie budowanym z metafor, z manekinów, lalek, ciętych kadrów – emocje są realne aż do bólu. W czasach, gdy świat znów się chwieje, a duchowość przeżywa swój renesans, kolaże Rydet wyglądają wyjątkowo aktualnie. Pokazują, że fotografia nie musi być tylko zapisem rzeczywistości. Może być lustrem duszy – roztrzaskanym, składanym na nowo, pięknie nieoczywistym.

Fot. Dorota Marta / MuFo