Muzeum Kinematografii w Łodzi jest jednym z nielicznych na świecie miejsc, gdzie historia filmu ożywa w tak wszechstronny i angażujący sposób. Podobnie jak słynne Musée du Cinéma w Paryżu, Deutsches Filmmuseum we Frankfurcie czy Academy Museum of Motion Pictures w Los Angeles, polska placówka stanowi skarbnicę wiedzy o sztuce filmowej.
Muzeum przeszło kompleksowy remont i modernizację w latach 2017-2018. Remont ten obejmował zarówno prace konserwatorskie, jak i adaptacyjne, mające na celu poprawę warunków ekspozycyjnych oraz dostosowanie przestrzeni do nowoczesnych standardów muzealnych. O tym, jaki był cel remontu, co dokładnie się po nim zmieniło, ale i o tym też, jak w ogóle zmieniło się podejście do “wystawiania kina”. Oraz o eksponatach i zabytkach, które nie znalazły miejsca na wystawie stałej, opowiada Judyta Pawlak, kierowniczka Działu Zbiorów Muzeum Kinematografii w Łodzi.
Muzeum przeszło niedawno gruntowny remont. Jak zmieniła się placówka?
Remont miał na celu miał na celu zwiększenie dostępności pałacu, więc on był przede wszystkim podyktowany stworzeniem lepszych warunków dla osób z różnymi dysfunkcjami – czy to w poruszaniu się, czy też dysfunkcjami wzroku. Ale był powiązany również ze zmianą wystawy stałej, która również liczyła sobie przecież już kilka lat. To wynik zmiany myślenia, o czym ta wystawa powinna być.
To skupienie się na wątku lokalnym niż ogólnopolskim oraz na innym wykorzystaniu i prezentowaniu eksponatów muzealnych. Obecnie większość eksponatów, które prezentujemy, pokazujemy bez gablot i niektóre – te najcenniejsze, takie jak fotoplastykon, orkiestron -udostępniamy naszym zwiedzającym do bezpośredniego z nimi kontaktu, w sposób bardziej interaktywny, nie dotykania i uruchamiania przez odwiedzających, ale w każdej sali są na obiekcie opiekunowie ekspozycji, którzy na prośby zwiedzających takie obiekty uruchamiają, i pokazują ich funkcjonalność.
Czyli nie tylko oglądamy je z daleka.
Tak, również możemy zobaczyć, jak działały i jaki był efekt, jaki miały wywoływać w przeszłości – prezentacji obrazu, nagrań, taśm filmowych. Ta zmiana jest podyktowana tym, że filozofia myślenia o wystawie i miejscu muzealiów na wystawie też się zmieniła. Zależało nam również na tym, aby zaprezentować jak największą część naszej kolekcji. Oczywiście to się nie udaje całkowicie, bo kolekcja liczy 90 tysięcy eksponatów i obiektów. Na wystawie prezentujemy ponad dwa tysiące. Jest to przekroczenie tego magicznego jednego procenta, co wcale nie jest normą w takich instytucjach. Mówi się, że muzea po prostu to promil bądź procent tego co pokazują na wystawie ze względów lokalowych.
Jednocześnie oczywiście ustawa i rozporządzenie ministra kultury nakłada na nas obowiązek gromadzenia zbiorów i magazynowania ich w odpowiednich warunkach.
Na jakie eksponaty odwiedzający powinni na pewno obejrzeć?
Perłą w koronie, jest fotoplastykon z końca XIX wieku, który jest jednym z kilku istniejących jeszcze na świecie, zachowanych fotoplastikonów, który jest w pełni sprawny i jest na wystawie udostępniany naszym zwiedzającym. Oczywiście ze względów konserwatorskich, projekcje można oglądać raz dziennie o godzinie 12, wtedy urządzenie jest uruchamiane i zainteresowane osoby mogą usiąść i skorzystać i obejrzeć pokaz. Cały pokaz slajdów, przeźroczy stereoskopowych trwa 13 minut.
Poza tym jest to również obiekt nie tylko bardzo ważny ze względów historycznych, ale również jest to eksponat filmowy. Grał m.in. w filmie „Va Bank” w reżyserii Juliusza Machulskiego czy filmie „Czerwone węże” w reżyserii Wojciecha Fifka z początku lat 80.
Oprócz fotoplastikonu co jeszcze jest perłą odwiedzający muzeum powinni obejrzeć?
Najcenniejsze to są z jednej strony najstarsze obiekty, czyli wymieniony już fotoplastikon czy np. orchiestron, czyli szafa grająca z początku XX wieku. To była w przeszłości maszyneria, która znajdowała się w wielu obiektach publicznych, między innymi w hotelach, restauracjach. Był to element umilającym czas. Jest to również obiekt, który uruchamiamy.
Kolejnym obiektem z przełomu XIX i XX wieku jest aparat tzw. oko, skonstruowany przez Kazimierza Pruszyńskiego. To jest amatorska kamera do nagrywania filmów. Często mówi się, że jest to początek polskiej kinematografii. W muzeum znajduje się też film, który został nakręcony tym aparatem.
Wspomniała pani, że zmieniono nieco proporcje wystawy stałej.
Wystawa składa się z dwóch części. Na parterze znajduje się historia kinematografii przedwojennej, a na pierwszym piętrze historii powojennej, z silnie zaakcentowanym wątkiem łódzkim. Tutaj mamy przestrzeń dedykowaną twórcom filmowym, znanym reżyserom i prezentujemy ich pamiątki osobiste – to zmieniło się w kontekście projektowania tej nowej wystawy, ale też powstania w muzeum archiwum historii mówionych. To ważna zmiana w myśleniu o muzealnictwie.
Ważne i cenne dla instytucji muzealnej są nie tylko obiekty historyczne, ale również rzeczy, które są związane z historią ich właścicieli. Bardzo często zwykły przedmiot jest wyjątkowym eksponatem muzealnym, ponieważ należał do wyjątkowej osoby.
Prezentujemy tutaj po twórcach, reżyserach, ale również obiekty zwyczajne, które służyły pracy nad filmem i należały do osób z tzw. drugiego planu – nie tylko aktorów, reżyserów, ale np. kaskaderów czy oświetleniowców, kostiumografów – osób, które również biorą udział w tworzeniu filmu, ale niewiele o nich wiemy, bo są niewidoczne, ale przysłużyły się do rozwoju polskiego filmu. Ekspozycje te umożliwiają zwiedzającym bliższe poznanie kulis powstawania filmów oraz twórczości ludzi, którzy stoją za sukcesami polskiego i światowego kina. To także zmiana myślenia o muzeach kinematograficznych.
Muzeum posiada również imponujący zbiór plakatów.
Jest to zdecydowanie najliczniejsza – to jest blisko trzydzieści tysięcy egzemplarzy – kolekcja. Możliwość jej prezentacji jest bardzo ograniczona, dlatego są przechowywane w magazynie zbiorów w specjalnych szufladowych szafach. To są np. afisze kinowe przedwojenne, które są na bardzo kruchym podłożu papierowym – z Łodzi i nie tylko.
Jest to również cała kolekcja plakatów twórców Polskiej Szkoły Plakatu. Można wymienić tu chociażby takich twórców, jak Roman Cieślewicz, Wojciech Zamecznik, Wojciech Fangor, Franciszek Starowiejski. To są również plakaty w różnych wersjach językowych, więc nie tylko polskich, które ukazywały się u nas w kraju, ale również plakaty w różnych językach. Przykładem mogą być tutaj chociażby plakaty „Idy” w reżyserii Pawła Pawlikowskiego, które znajdują się u nas w kilku wersjach językowych.
Jest to również kolekcja plakatów do filmów Romana Polańskiego, którą my bieżąco uzupełniamy, ale też bardzo ciekawie kluje się kolekcja plakatów artystycznych, czyli takich do filmów współczesnych, które nie weszły do publicznego obiegu, które były projektowane przez współczesnych artystów, między innymi Andrzeja Pągowskiego i jego uczniów.
Ubolewamy, że możliwości prezentacji są bardzo ograniczone. Dlatego też muzeum od trzech lat te obiekty, dla których zabrakło miejsca i nie możemy ich udostępnić na ekspozycji, prezentuje w formie zdigitalizowanej. Znaleźć je można na naszej stronie internetowej, w katalogu zbiorów online.
Wspomniała Pani, że Muzeum posiada ponad dziewięćdziesiąt tysięcy eksponatów, i ze względów lokalowych udostępnia jedynie ponad 1%. Co nie znalazło swojego miejsca w ekspozycji stałej?
Wspomniane plakaty, ale również ogromna kolekcja fotosów filmowych polskich i zagranicznych, do filmów z lat 40., 50. czy 60., czyli czasów, w których drukowano jeszcze fotosy, prezentowano później w gablotach w kinach, czy w programach filmowych. To jest kolejna ogromna kolekcja, do filmów tuż powojennych, ale mamy również z okresu wojny. To są eksponaty, które w niewielkim stopniu prezentujemy na wystawie stałej, ale 99% jest w magazynach.
Profesor Andrzej Rottermund, wybitny polski muzealnik, zawsze nam podczas studiów powtarzał, żebyśmy myśleli o kolekcjonowaniu w perspektywie 100 lat do przodu i żebyśmy myśleli o tym, że taka odpowiedzialność na nas spoczywa, jeśli będziemy pracować ze zbiorami.
Kolekcja Muzeum koncentruje się nie tylko wokół filmów fabularnych, ale również wokół historii polskiej animacji. Jakie eksponaty związane z animacja posiada muzeum?
W ramach kolekcji animacji wchodzą zarówno materiały archiwalne, czyli projekty scenograficzne, projekty postaci, ale również same lalki, kadry z filmów oraz taśmy filmowe. Ten zbiór jest dosyć liczny i jedną z najcenniejszych rzeczy są te tuż powojenne obiekty. W zbiorze lalek, liczącym ponad sto obiektów, są m.in. lalki z 1947 roku do animacji „Za króla Krakusa” Zenona Wasilewskiego, jednego z pionierów polskiego filmu lalkowego. Są to również zbiory pochodzące z filmów w reżyserii Edwarda Sturlisa i Tadeusza Wilkosza, więc jest to grono twórców ze studia Se-Ma-For, czyli ze Studia Małych Form Filmowych.
Oprócz wymienionych powyżej twórców muzeum posiada również pamiątki z filmów animowanych w reżyserii Daniela Szczechury, Jerzego Kotowskiego, Stanisława Lenartowicza, Lucjana Dembińskiego.
Ze Studia Filmów Rysunkowych w Bielsku Białej posiadamy natomiast materiały i eksponaty takich reżyserów jak m.in. Marian Cholerek, Romualda Kłys, Mirosław Kijowicz, Aleksander Oczko, Franciszek Pyter, Lechosław Marszałek.
Warto dodać, że kolekcję historii polskiej animacji, tworzyliśmy dzięki samym twórcom, którzy przychodzili do muzeum, i w ramach wystaw czasowych udostępniali swoje prace, a następnie zostawiali eksponaty. Muzeum swoje kolekcje tworzy w znacznej większości w oparciu o dary bądź depozyty, bardzo rzadko zakupuje obiekty do wystawy. Gdyby nie sami artyści, to ta kolekcja byłaby znacznie uboższa.
Muzeum posiada również swoją filmotekę.
Mamy obszerny zbiór taśm filmowych, które znajdują się w piwnicy. Tam właśnie są najlepsze warunki do ich przechowywania – ze względu na poziom wilgotności, warunki klimatyczne. A wszystko przedzielone materiałami bezkwasowymi, które zapewniają trwałość materiału.
Posiadamy filmy na bardzo różnych taśmach filmowych. Traktujemy je w ten sam sposób jak każdy inny obiekt. Jest specjalnie przechowywana, konserwowana. W odróżnieniu od innych eksponatów, jeśli pokazujemy filmy z taśm filmowych, są one pokazywane z kopii, tak, aby oryginał nie był wyeksploatowany i nie uległ szybkiemu zniszczeniu. Udostępniamy taśmy do Działu Edukacji, bądź pokazujemy za pomocą kineskopu, który znajduje się w pierwszej sali muzeum i jest rekonstrukcją oryginalnej maszynerii – mimo, że obiekt ten jest złożony ze współczesnych materiałów prezentuje sposób działania dawnych urządzeń. Ten działa na odcinek taśmy 35 milimetrów.
To co zwraca uwagę w przypadku Muzeum Kinematografii w Łodzi, to sposób w jaki łączy ono historię ze współczesnością, a formy artystyczne z funkcjonalnością.
Tak, to nie jest muzeum techniki filmowej, ale ta technologiczna strona jest jedną z części kolekcji, które są prezentowane.
Dodatkowo, nasza placówka wykorzystuje każdą dostępną przestrzeń na mniej związaną z narracją wystawy prezentację ciekawych obiektów z naszych kolekcji. Taką przestrzenią, którą otwieramy np. na okres letni jest ogród zimowy, gdzie mieści się kawiarnia. Mamy również gabloty z obiektami. Aktualnie są to obiekty przekazane przez Ewę i Juliusza Machulskich i są to obiekty związane z działalnością Studia Zebra oraz kostiumy, które wykonała do różnych filmów Ewa Machulska.
W przestrzeni piwnicy, która stanowi ciąg komunikacyjny i tam znajdują się sale edukacyjne, prezentujemy nie związane z wystawą stałą obiekty, jak np. kinomaszyny z filmu „Historia Kina w Popielawach” w reżyserii Jana Jakuba Kolskiego, czy pamiątki związane z Polą Negri, jej sukienka i buty.
Jest też np. wieloplan, na którym zostały złożone „Muminki”, czy szable z filmu „Piraci” w reżyserii Romana Polańskiego.
Judyta Pawlak – muzealniczka, kierowniczka Działu Zbiorów Muzeum Kinematografii w Łodzi. Ukończyła Historię i Historię Sztuki na Uniwersytecie Łódzkim.
Absolwentka Muzealnictwa na Uniwersytecie Warszawskim, pod kierunkiem prof. Andrzeja Rottermunda i prof. Marii Poprzęckiej. W latach 2005-2015 Koordynatorka Programu Zbierania Pamiątek oraz współkuratorka Galerii „Powojnie” w POLIN Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie.
Nieco historii…
Zlokalizowane w sercu Polski, w mieście o bogatych tradycjach filmowych, Muzeum Kinematografii w Łodzi prezentuje zarówno lokalne, jak i globalne dziedzictwo kinematografii. Przez lata miasto było sercem polskiego przemysłu filmowego, znanym m.in. z działalności słynnej Wytwórni Filmów Fabularnych oraz Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera.
Dzięki swojej unikalnej kolekcji sprzętu filmowego, rekwizytów, plakatów oraz pamiątek po wybitnych reżyserach i twórcach, muzeum przyciąga miłośników kina z całego świata, oferując im niepowtarzalną podróż przez historię filmu.
Założone zostało w 1986 roku w zabytkowej willi Karola Scheiblera, jednego z najważniejszych łódzkich fabrykantów.
W zbiorach Muzeum Kinematografii znajdują się nie tylko eksponaty związane z historią polskiego kina, takie jak plakaty, fotosy, scenariusze czy sprzęt filmowy, ale także unikalne pamiątki z międzynarodowego przemysłu filmowego. Muzeum organizuje liczne wystawy stałe i czasowe, które przyciągają miłośników kina z całego świata. Dzięki swojej działalności edukacyjnej, archiwistycznej i wystawienniczej, Muzeum Kinematografii w Łodzi nieustannie przypomina o znaczeniu kina jako formy sztuki oraz medium społecznego i kulturowego przekazu.
To miejsce, gdzie historia kina oferuje bogaty kontekst dla zrozumienia tej ważnej dziedziny sztuki.
Wśród najważniejszych twórców, których pamiątki można tam zobaczyć,
znajdują się:
Na pewno znajdziecie coś dla siebie!
Wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie "BRUNO BARBEY. ZAWSZE W RUCHU", 1 grudnia 2023 – 3 marca 2024.
Zabytki od zawsze stanowiły inspirację dla twórców wielu dziedzin – Jan Matejko tak intensywnie przeżył wizytę w kopalni soli w Wieliczce, że aż dziesięć lat pracował nad poświęconym jej obrazem. Na śląskie osiedle Nikiszowiec co rusz zjeżdżają ekipy filmowe, a...
Kiedy w 1875 roku otwierano Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, pierwszą w Warszawie placówkę wystawienniczą prezentującą eksponaty związane z historią techniki, idea, by w muzeum – „świątyni muz” – pokazywać wynalazki zamiast obrazów i rzeźb, mogła wciąż jeszcze wydawać się nieco...
