Spotkanie oko w oko z rzeźbą może być okazją nie tylko do przeżyć duchowych czy estetycznych, lecz także do zanurzenia się w świat symboli i alegorii. Czy potrafisz rozpoznać świętych po ich atrybutach? Czy wiesz, co symbolizują motywy ikonograficzne na ołtarzach? Sprawdź, czy symbolika rzeźby sakralnej to dla ciebie otwarta księga.
Atrybutem którego świętego jest wiosło?
Atrybutem każdego z tych świętych jest palma męczeństwa nawiązująca do ich męczeńskiej śmierci. Każdy z nich ma także swoje odrębne atrybuty. Święty Andrzej zazwyczaj jest przedstawiany z charakterystycznym krzyżem w kształcie litery X, na którym został ukrzyżowany. Święty Bartłomiej trzyma w ręku swoją skórę (został obdarty ze skóry) lub nóż, którym zadano mu tę straszną torturę. Biskup Stanisław ze Szczepanowa zwykle pojawia się w towarzystwie Piotrowina, którego wskrzesił, by poświadczył prawdę. Nosi też szaty biskupie. W szatach biskupich bywa też przedstawiany inny patron Polski – św. Wojciech. On z kolei trzyma w ręku włócznię lub wiosło – to nimi zadano mu śmierć. Zarówno św. Stanisław, jak i św. Wojciech często trzymają też w ręku pastorał.
Do czego nawiązuje rzeźba pelikana pojawiająca się czasem w zwieńczeniu ołtarzy?
Pelikan w charakterystyczny sposób podaje swoim młodym pokarm z kieszeni pod żuchwą. Może to właśnie spowodowało niegdysiejszą wiarę w to, że ptaki te karmią swoje młode krwią z własnej piersi. Co więcej, młode pelikany miały być zabijane, a potem cudownie przywracane do życia po trzech dniach przez rodziców żywiących ich własną krwią. Nic dziwnego, że wizerunek pelikana karmiącego na gnieździe młode stał się symbolem miłosierdzia, rodzicielskiej miłości, Chrystusa i ofiary krwi, którą poniósł za ludzi, oraz jego powstania z martwych. W związku z tym rzeźba pelikana na gnieździe często pojawiała się w zwieńczeniu krucyfiksów czy ołtarzy, umieszczono ją nawet jako zwieńczenie studni na Zamku Wysokim w Malborku.
Co zazwyczaj trzyma w ręku gotycka Piękna Madonna?
Późnogotycki zespół rzeźb Pięknych Madonn przedstawia dość spójny zespół ikonograficzny. Młoda Matka Boska w plastycznie udrapowanym płaszczu trzyma na ręku Dzieciątko. Drugą dłonią często podaje synowi jabłko, symbol grzechu pierworodnego. I chociaż w Biblii nigdzie nie jest wymieniona jabłoń jako drzewo poznania dobra i zła, to przyjęto uważać, że właśnie jabłko wbrew zakazowi zerwała Ewa, łamiąc tym samym rajski zakaz. Po łacinie zarówno zło, grzech, jak i jabłko to jedno słowo – „malum”. Matka Boska była postrzegana jako nowa Ewa, której syn odkupił grzech pierworodny i umożliwił zmartwychwstanie i powrót do raju. Przyjmując zatem jabłko z ręki swojej matki, Chrystus przejmuje symbolicznie grzechy ludzi i zapowiada zbawienie. W tym kontekście zatem jabłko to symbol pozytywny, mówiący o zwycięstwie nad grzechem.
Co jest tradycyjnym atrybutem Sprawiedliwości?
Atrybutem Sprawiedliwości, jednej z czterech cnót kardynalnych, jest waga. Waga pojawia się np. w kwaterze Sprawiedliwości na kolumnie cnót w opactwie w Strzelnie. Wagę widzimy nie tylko trzymaną przez personifikację tej cnoty kardynalnej, lecz także w ręku archanioła Michała, który waży dusze w scenach sądu ostatecznego, oraz w ręku rzymskiej bogini Iustitii, której oczy są przesłonięte dodatkowo opaską, będącą symbolem bezstronności sądów. Lwia skóra to z kolei atrybut innej cnoty kardynalnej – Męstwa. Ciekawym i niezwykle dwuznacznym symbolem jest lustro. Z jednej strony jest to symbol próżności, z drugiej atrybut kolejnej cnoty kardynalnej – Mądrości, mówiący o umiejętności dostrzegania prawdziwego oblicza rzeczywistości. Personifikacja czwartej z cnót kardynalnych – Umiarkowania – zwykle trzyma w ręku naczynie z wodą (do rozcieńczania wina) albo uzdę.
Co przedstawia drzewo Jessego znajdujące się pod centralną sceną na Ołtarzu Mariackim?
Drzewo to symbol wzrostu, odradzania się, siły witalnej i wiedzy. Jako najpotężniejsza roślina często było wcieleniem boskiego ducha. Z umieszczoną wysoko koroną i korzeniami sięgającymi głęboko w ziemi drzewa te stanowiły symboliczny łącznik między tym, co niebiańskie i duchowe, a światem zmarłych oraz tym, co ziemskie i zwyczajne. W postaci drzewa przedstawiano także rodzinną genealogię. W ikonografii chrześcijańskiej przez wyrastające z piersi Jessego, ojca Dawida, drzewo pokazywano rodowód Chrystusa. Na gałęziach tego drzewa były często umieszczane plakiety z imionami lub figury królów z rodu Dawida. Na szczycie drzewa Jessego znajdował się zazwyczaj wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
Tekst pochodzi z numeru 7/2023 kwartalnika „Spotkania z Zabytkami”.
Prawidłowe odpowiedzi:
1b, 2d, 3a, 4c, 5d
Na pewno znajdziecie coś dla siebie!
Zabytkowe centrum Gdańska w obrębie jego dawnych VII wiecznych zachwyca ceglanym gotykiem, północnym manieryzmem i rokokiem. Jest jedną z najbogatszych w Polsce skarbnic dzieł architektury i zbiorów sztuki. Dawny Gdańsk bez cienia przesady można nazwać jedną ze stolic artystycznych naszej...
W dniach 25-27 września 2023 w Siemczynie odbywa się XX Polsko-Niemiecka Konferencja „Architektura ryglowa – wspólne dziedzictwo #ANTIKON 2023”, a jej tematem przewodnim jest „Ochrona i współczesne użytkowanie budynków drewnianych i ryglowych – sprzeczność?”. Dziś ten typ budowli występuje po...
Kiedy w 1654 roku dokonywano inwentaryzacji kościoła w Żórawinie przed zwróceniem go katolikom po wojnie trzydziestoletniej komisja biskupia była zachwycona, ponieważ nie widzieli dotąd tak pięknie, podług reguł sztuki i według porządku, zbudowanej świątyni, której bogactwo pióro zaledwie było w...
