Paweł Bień

W 1882 roku wydaje się, że Jan Matejko jest u szczytu twórczych sił. Cztery lata wcześniej ukończył „Bitwę pod Grunwaldem”, a teraz nanosi ostatnie poprawki na „Hołdzie pruskim”. Darzony wielką estymą nie mógł narzekać na brak zleceń, mimo to w lipcu przyjął nietypową prośbę Marii Mierzejewskiej, marzącej o tym, by mistrz uwiecznił Karola Podlewskiego. Problem w tym, że… model nie żył już od dwóch lat.

Latem 1893 roku, po długiej nieobecności na ziemiach polskich, Aleksander Gierymski odwiedza Galicję. Zapewne wśród swoich licznych podróży wcale nie wziąłby pod uwagę wizyty w podkrakowskich Bronowicach, gdyby nie zaproszenie dobrego znajomego jeszcze z czasów studiów w monachijskiej akademii, ożenionego z córką miejscowego gospodarza, Włodzimierza Tetmajera...

Nieśmiertelną kulturową sławę Apollo zyskał jako patron sztuki oraz przewodnik muz. Jego legendarne życie obfitowało w bujne przygody, ale i tak nie może ono pod względem wartkości akcji wygrać z dziejami wizerunku „Apolla z dwiema muzami” pędzla Pompei Batoniego...

Cyprian Lachnicki zajmuje obszerny apartament przy ul. Brackiej 20 w Warszawie. Na zdjęciu Jana Malarskiego widzimy siwobrodego intelektualistę w domowym stroju, pochylonego nad arkuszem gazety. Podłogi wyłożone są kunsztownym parkietem, w oknie stoi palma, nad fotelem gospodarza wisi oprawny w złotą ramę olej, obok – imponujący empirowy zegar. Rok później, w grudniu 1906 roku, Lachnicki kładzie lakową pieczęć na swoim testamencie. „Życzyłbym [sobie] – pisze – gdyby po mojej śmierci przez dwa lata zbiory moje zostały na miejscu nienaruszone. […] Galerię Obrazów i rysunki zapisuję na rzecz muzeum”...

Dwa kameralnych wymiarów obrazy na dębowych deskach brano za dzieła szkoły Jana van Eycka, eksponowano je w sąsiedztwie „Monny Luizy” (sic!), a finalnie okazały się formalnie związane z  Albrechtem Dürerem. Co mogło znajdować się między dwoma zachowanymi w warszawskim Muzeum Narodowym skrzydłami, i dlaczego na przestrzeni lat zmieniano nie tylko ich atrybucję, ale nawet wymiary?

Od rana 19 lutego 1937 roku w dwóch parterowych salach warszawskiego gmachu Muzeum Narodowego panuje wielkie poruszenie. Na ścianach zawieszono już 89 cennych obrazów autorstwa 55 najważniejszych malarzy francuskich XIX i XX stulecia. Wieczorem, w najelegantszym gronie, otwarta zostanie wystawa, która z pewnością mogłaby z powodzeniem ubiegać się o miano najważniejszego pokazu sztuki znad Sekwany w II Rzeczpospolitej...

Przynajmniej od czasów Norwida wiemy w Polsce, że „nie jest światło, by pod korcem stało”, ale nie wszystkie skarby naszych muzealnych kolekcji mogą być wystawione na światło ekspozycji. Wiele cennych prac prowadzi senny i stateczny magazynowy żywot, choć czasem zostają...

W 1908 roku wydawca z Wieliczki, niejaki pan Czernecki, publikuje pocztówkę z reprodukcją pastelu Teodora Axentowicza, zastrzegając solennie: „naśladownictwo zastrzeżone”. Na rewersie przedstawienia jasnookiej damy filuternie zerkającej wprost na widza, można śmiało kaligrafować miłosne wyznania. Zadanie pocztówki okaże się jednak...

We wspaniałym ratuszu Lwówka Śląskiego znajduje się fragment nagrobka, na którym średniowieczny warsztat wyrzeźbił leżące obok siebie postaci mężczyzny i dwornej damy. Bohaterowie tajemniczego dzieła popularnie zwani rycerzem i zakonnicą to w istocie prawdopodobnie książę Henryk I jaworski w towarzystwie...

Pod względem liczby arcydzieł malarstwa dawnych mistrzów trudno polskim muzeom równać się ze światową czołówką, ale bynajmniej nie oznacza to, że nie warto po krajowych kolekcjach rozejrzeć się uważnie. Muzeum Narodowe w Warszawie może poszczycić się jednym z arcydzieł hiszpańskiego...

II Rzeczpospolita nie plasowała się z pewnością w ścisłej czołówce światowego kolekcjonerstwa, ale nie oznacza to bynajmniej, że nie było w kraju dzieł artystek i artystów o międzynarodowej renomie. Wystarczy wymienić kilka pozycji z długiej listy polskich strat wojennych, żeby zdać sobie sprawę ze skali spustoszenia, jakie w polskich zbiorach wywołały wojenne grabieże i jakiej klasy obiekty rabowano. Od „Portretu młodzieńca” pędzla Rafaela zaczyna się litania wielkich nazwisk i dzieł, które z radością powitalibyśmy z powrotem w krajowych zbiorach...

Latem 1891 roku warszawski prawnik i podróżnik o literackim zacięciu – Stanisław Bełza wyprawił się w góry. Nie wybrał modnych Tatr, nie korciły go tym razem żadne Alpy czy Pireneje – postawił na Karkonosze, które w ówczesnej polszczyźnie funkcjonowały często...