Centralna Stacja Filtrów jest sercem lindleyowskiego systemu wodociągów i kanalizacji. Stanowi też najlepiej zachowany w stolicy i wciąż pracujący, zabytkowy obiekt przemysłowy Warszawy.
O włos, a lindleyowski system wodociągów i kanalizacji powstałby w Petersburgu, nie w Warszawie. W 1875 r., gdy William Lindley, wybitny angielski specjalista od budowy kanalizacji, prowadził pertraktacje z władzami Petersburga, do Warszawy przybył nowy p.o. prezydenta, rosyjski generał Sokrates Starynkiewicz. Za najpilniejsze zadanie uznał poprawę fatalnego stanu higieny w Warszawie. Jak i gdzie poznał Lindleya? – nie wiadomo.
Wiadomo, że przed przyjazdem Starynkiewicza nad Wisłę delegacja warszawskich inżynierów pod kierunkiem Alfonsa Grotowskiego zwiedziła projektowane przez Lindleya wodociągi i kanalizację w Hamburgu i Frankfurcie nad Menem. Po powrocie zasugerowali realizację podobnego systemu w Warszawie. Ich propozycje zbiegły się z oczekiwaniami Starynkiewicza. Prezydent miał poparcie generał gubernatora warszawskiego Pawła Kotzebue. Wszystko teraz potoczyło się z szybkością kuli armatniej.
Już w marcu 1876 r. z polecenia Starynkiewicza podpisano umowę z Lindleyem, do którego wkrótce dołączył jego syn William Heerlein. W 1878 projekty kanalizacji i wodociągów były gotowe. Opublikowane przez warszawską prasę wzbudziły protesty kamieniczników i części środowiska warszawskich techników. Przekonywali, że budowa kanalizacji spowoduje krach podwarszawskiego rolnictwa pozbawiając go naturalnych nawozów.
Budowę rozpoczęto w roku 1883, a pierwsza oczyszczona woda popłynęła do warszawskich kranów 3 lipca 1886 r. Lindleyowie stosowali najnowsze ówczesne rozwiązania techniczne. Przy budowie nawet najmniejszych obiektów użyto materiałów najwyższej jakości, które poddawano kilkustopniowej kontroli. Podstawowy materiał budowlany stanowiła specjalnie wypalana, odporna na wilgoć cegła licówka i cegła glazurowana białą polewą. Na dużą skalę stosowano bloki granitowe i z piaskowca.
Centralnym elementem sieci wodociągowej jest Stacja Filtrów usytuowana pomiędzy ulicą Nowogrodzką a Filtrową. Elementami uzupełniającymi były położone w innych częściach miasta stacje: Pomp Rzecznych na Czerniakowie, gdzie z Wisły czerpano wodę do sieci, oraz Pomp Kanałowych na Powiślu przy ul. Dobrej. Zadaniem ostatniej było przepompowywanie ścieków z Powiśla do głównego kanału. System ten z modyfikacjami funkcjonuje do dziś, choć ceglane zabudowania Stacji Pomp rzecznych oraz Stacji Pomp Kanałowych zostały zniszczone w czasie II wojny światowej.
Większość urządzeń „fabryki czystej wody”, jaką jest do dziś Stacja Filtrów, znalazła się pod ziemią. Pod nasypami obsadzonymi trawą do dziś oglądać możemy dwa wielkie zbiorniki wstępnie oczyszczonej wody zwanej surową, siedem grup filtrów powolnych i zbiorników wody czystej.
Większość z tych podziemnych budowli powstała jeszcze w czasach Lindleyów, zgodnie z ich projektami. Każda z grup filtrów powolnych składa się z kilku połączonych ze sobą komór, wspartych na granitowych filarach dźwigających ceglane sklepienia, a całość wewnątrz przypomina zalane wodą ogromne, średniowieczne wnętrza kościelne o trudnej do policzenia liczbie naw.
Ze Stacją Filtrów warszawiakom kojarzą się ceglane budynki naziemne: maszynowni, kotłowni i domu mieszkalnego. Wszystkie naziemne budowle, również te na terenie Stacji Pomp Kanałowych i Stacji Pomp Rzecznych, otrzymały ceglane elewacje zakomponowane przy użyciu powtarzających się elementów i ograniczonego zestawu motywów. Działo się to w czasie, gdy w architekturze dominowała różnorodność stylistyczna dojrzałego historyzmu i eklektyzmu. W architekturze budynków dominują motywy florenckiego Quattrocenta i stylu arkadowego. Ponad wszystkim góruje wieża ciśnień, która zamiast typowego zbiornika wody ma specjalny system rur. Kryła też komin. (…)
Pełen tekst w najnowszym numerze 7/2023 kwartalnika “Spotkania z Zabytkami”, dostępnym na rynku.
Ciekawostka: W serialu "Czterdziestolatek" w Zakładzie Filtrów Pospiesznych pracowała Madzia Karwowska (Anna Seniuk), żona inżyniera Stefana Karwowskiego (Andrzej Kopiczyński). Pani Karwowska badała czystość wody w laboratorium, którym kierował podkochujący się w niej inżyniera Mieczysław Gajny (Wojciech Pokora)
Na pewno znajdziecie coś dla siebie!
Kanał Augustowski wybudowany w latach 30. XIX stulecia miał być remedium na problemy gospodarcze Królestwa Polskiego. Było ono częścią Cesarstwa Rosyjskiego, lecz jeszcze wtedy cieszyło się względną autonomią, a co za tym idzie miało pewne aspiracje ekonomiczne. Zbudowany bardzo szybko,...
Kanał Elbląski należy do wybitnych dzieł sztuki inżynierskiej połowy XIX w. Najbardziej spektakularnymi rozwiązaniami są pochylnie unikatowe dziś w skali całego świata. Kanał łączy drogi wodne pojezierza Iławskiego i Ostródzkiego z Zalewem Wiślanym. W tracie jego budowy wykorzystano jeziora leżące na różnej wysokości...
Katowice w latach międzwojennych należały do najszybciej rozwijających się miast w Polsce. Nowoczesne, monumentalne budynki tworzyły całą nową dzielnicę, a w końcu lat 20. XX w. miasto uważano za najbardziej „zamerykanizowane” w II Rzeczpospolitej. Splendor państwa polskiego miały wyrażać monumentalne...
