Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem 
Obiekty UNESCO

Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem 

Z tego artykułu dowiesz się:
  • gdzie stanął pierwszy świecki pomnik stolicy
  • gdzie szukać pomnik nagrobny z 1746 r. wnuczki króla Jana III Sobieskiego – Marii Karoliny, księżnej de Bouillon – ostatniej z królewskiego rodu
  • dla którego wybitnego wodza wybudowano Pałac Prezydencki

Wzdłuż historycznego Traktu Królewskiego skupiły się najcenniejsze zabytki stolicy w dużym stopniu zrekonstruowane po zniszczeniach drugiej wojny światowej.

Historyczny trakt Królewski w Warszawie wraz z Wilanowem we wrześniu 1994 r. jako pierwszy w Polsce wraz z m.in. kopalnią w Wieliczce, zamkiem w Malborku, historycznymi centrami Krakowa, Wrocławia i Torunia został uznany rozporządzeniem ówczesnego prezydenta Lecha Wałęsy za pomnik historii. Obszar pomnika jest jednak bardzo rozległy i ciągnie się stosunkowo wąskim pasem od Cytadeli na północy poprzez zespoły Nowego i Starego Miasta, po Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat  i Aleje Ujazdowskie z Parkiem Ujazdowski oraz kompleksem Łazienek.

Arkadiusz Ziołek / East News
Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem 
Widok na Zamek Królewski i Stare Miasto z brzegu rzeki Wisły, Warszawa, 2023 r.

W granicach Pomnika historii znalazły się też fragmenty przyległych do traktu ulic Powiśla, Północnego Śródmieścia i Śródmieścia Południowego. Odrębny fragment stanowi pałac oraz park w Wilanowie. Zabudowa Traktu Królewskiego w znacznym stopniu została zniszczona w czasie drugiej wojny światowej, najdotkliwiej w trakcie i po upadku Powstania Warszawskiego w 1944 r. Po zakończeniu wojny została zrekonstruowana.

Dwie linie ceglanych murów obronnych

Sercem historycznej Warszawy jest Stare Miasto zniszczone w 1944 r. i odtworzone głównie w latach 50. XX w. m.in. dzięki staraniom takich ludzi jak Jan Zachwatowicz, Stanisław Lorentz, Piotr Biegański czy Stanisław Żaryn.  Powstało najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV wieku otrzymując lokację ok. 1300 r. Dokument lokacyjny nie zachował się. Najbardziej prawdopodobnym czasem założenia miasta były ostatnie lata panowanie księcia mazowieckiego Bolesława III, który w 1294 r. zjednoczył pod swą władzą cale Mazowsze. Plan Starej Warszawy jest typowy dla miast lokowanych na prawie chełmińskim. Przejrzysty, zwarty i funkcjonalny z prostokątnym rynkiem pośrodku. Z każdego boku rynku wychodzą po dwie prostopadłe do siebie ulice tworząc zaczątek prostokątnej siatki ulic. Plan ten zachował się do dziś bez większych korekt i jest najcenniejszym zabytkiem epoki średniowiecza w Warszawie. 

Stare Miasto opasały dwie linie ceglanych murów obronnych poprzedzonych fosą. W trakcie powojennej odbudowy miasta odsłonięto i zrekonstruowano je na znaczniej długości, wzdłuż Podwala od Placu Zamkowego. 

Po 23 listopada 1379 przywilej ks. Janusza I zobowiązał mieszkańców do otoczenia Warszawy murem, w taki sposób, aby miasto było zamknięte w ich pierścieniu. Najnowszym, ale i najwspanialszym elementem obwarowań miejskich, jest zrekonstruowany po wojnie Barbakan.

Pierwotny wzniesiony przez Jana Baptystę z Wenecji w 1548 r. chronić miał Bramę Nowomiejską. W 1656 r. warszawscy mieszczanie stoczyli tu zacięty bój z żołnierzami króla szwedzkiego Karola Gustawa.

Centrum najstarszej części Warszawy stanowi rynek. Jego niezbyt duże rozmiary 90×73 m. świadczą, że w chwili lokowania miasta nie pokładano zbyt wielkiej nadziei na jego szybki rozwój. Z czterech stron rynku wznoszą się wąskie staromiejskie kamienice. Dziś są to budynki nowożytne, zrekonstruowane w formach jakie nadano im w XVII i XVIII, ale często z odsłoniętymi, ceglanymi reliktami gotyckimi. Pod wieloma budynkami zachowa się piwnice, pochodzące częściowo jeszcze z czasów średniowiecza. W fasadach przetrwały manierystyczne i barokowe portale, a elewacje mają sgraffita o polichromie wykonane w trakcie rekonstrukcji zabudowy wokół rynku, zakończonej w 1953 roku. Brakuje jedynie ratusza, ale ten zburzono już w początku XIX wieku, a jego kształt zaznacza jedynie linia z ciemnego bruku w posadzce rynku. W 1999 roku po kilkudziesięcioletniej wędrówce na rynek wróciła fontanna z pomnikiem Syreny dłuta Konstantego Hegla z połowy XIX wieku. Ozdobą kamienicy pod Murzynkiem (Rynek 36) jest głowa murzynka i pozłacany portal i sgraffito. Kosztowną dekoracje ufundował w 1632 roku Jakub Gianotti, kupiec, importer win, burmistrz i dworzanin. Najpiękniejsza jest kamienica w Rynku 3 (niegdyś gotycka przekształcona została w latach 1635-37 na zlecenie Henryka Plumhoffa, kupca i burmistrza Starej Warszawy. Jej narożnik zdobi późnogotycka figura św. Anny Samotrzeć. Dwa domy dalej wznosi się kamienica Fukierów (nr 27), wzniesiona w XV wieku, ale mająca klasycystyczną fasadę z 1782 r. Mieści się tu restauracja kontynuująca tradycje działające winiarni Fukierów. Z kolei elewację kamienicy pod Lwem (Rynek 13) ozdabia wyzłocona polichromia w duchu art deco autorstwa Zofii Styjeńskiej z lat 1928-29.

Groby: od książąt po prezydenta

Najważniejszą świątynią Starej Warszawy jest katedra św. Jana Chrzciciela dawna fara, później zaś kolegiata. wielokrotnie przebudowywano. Ok 1390 z inicjatywy ks. Janusza I Starszego stanęła gotycka budowla murowana. Jej dzisiejszy kształt jest wynikiem powojennej odbudowy dokonanej przez prof. Jana Zachwatowicza. Od chwili przeniesienia sejmów do Warszawy świątynia ta była świadkiem wielu ważnych uroczystości. Tu koronowano królów. Tu w 1791 roku zaprzysiężono konstytucję 3 maja. Wnętrze wypełniają liczne epitafia i płyty nagrobne. Znajdziemy tu m.in. marmurowy sarkofag ostatnich książąt mazowieckich: Janusza III i Stanisława.

Z katedra sąsiaduje kościół jezuitów pw. Matki Bożej Łaskawej […] Jego drzwi od 2009 r. zdobią płaskorzeźby autorstwa światowej sławy rzeźbiarza Igora Mitoraja. Ukazują Matkę Boską rozsyłającą w świat Anioły.

Książęta mazowieccy, członkowie rodzin królewskich, słynny powieściopisarz Henryk Sienkiewicz, czy prezydent Gabriel Narutowicz spoczywają w gotyckich podziemiach kościoła 

Z katedra sąsiaduje kościół jezuitów pw. Matki Bożej Łaskawej. Był pierwszym barokowym kościołem Warszawy. Powstał w latach 1609-1626. Jego drzwi od 2009 r. zdobią płaskorzeźby autorstwa światowej sławy rzeźbiarza Igora Mitoraja. Ukazują Matkę Boską rozsyłającą w świat Anioły. W środku kościoła najcenniejszym zabytkiem jest niedawno odrestaurowany po niszczeniach wojennych (poskładany z kawałków) ogromny rokokowy pomnik nagrobny wojewody sandomierskiego Jana Tarły. Jest dziełem Jana Jerzego Plerscha z lat 1752-53.

Trzecią świątynią Starego Miasta jest kościół Franciszkanek św. Marcina przy Piwnej o falującej, późnobarokowej fasadzie. Niegdyś należała do Augustianów. Od XVI wieku, aż do upadku Rzeczypospolitej odbywały się tu sejmiki szlachty mazowieckiej, a w latach 80 XX w. spotkania opozycjonistów. Wnętrze, niegdyś barokowych ołtarzy, po odbudowie ze zniszczeń wojennych otrzymało nowoczesne wyposażenie. 

Przedsięwzięcie unikatowe w skali świata

Symbolem polskiej państwowości jest Zamek Królewski. Wysadzony przez Niemców w 1944 roku zrekonstruowany został w latach 70 i 80 XX wieku. Przed upadkiem I Rzeczpospolitej był budowlą wyjątkową racji funkcji jaką pełnił. Od schyłku XVI wieku, aż do trzeciego rozbioru Polski łączył funkcję siedziby Królów Polski i parlamentu Rzeczpospolitej. Sejmy w Warszawie kilkukrotnie zebrały się tu już przed przyjęciem Aktu Unii Lubelskiej w 1569 roku. Potem Zamek stał się stałym miejscem ich obrad.

Tomasz Jastrzębowski / REPORTER
Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem 
Warszawa, Zamek Królewski, 2021 r.

Dziś sale sejmu i senatu mieszczące się w przyziemiu Zamku Królewskiego są zrekonstruowane. Powojenna odbudowa Zamku była przedsięwzięciem unikatowym w skali świata. Dzięki uratowaniu i ukryciu w latach 1939-40 znaczniej części wyposażenia wystrój odbudowanych wnętrz zamkowych jest dziś w ogromnym stopniu oryginalny. Najlepszym przykładem może tu być Sala Senatorska, w której udało się przywrócić niemal w komplecie dawne autentyczne wyposażenie pełne złoceń odbijających się w wielkich lustrach. 

Nowożytny Zamek Królewski w Warszawie stanął w miejscu średniowiecznej rezydencji książąt mazowieckich. Jego budowę podjęto, gdy król Zygmunt III Waza zadecydował o przeniesieniu dworu do Warszawy. Na zlecenie króla elegancką budowlę wczesnobarokową wznosili architekci przybyli z Italii. Sam zamek w ciągu kolejnych stuleci był przekształcany, a jego wnętrza modernizowane. Elewacja od strony Wisły uległa rozbudowie w epoce saskiej, a najbardziej reprezentacyjne wnętrza pochodzą z czasów panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W latach międzywojennych odrestaurowana budowla stała się rezydencją prezydenta RP. W Zamku otrzymał też mieszkanie pisarz Stefan Żeromski. Na reprezentacyjnym pierwszym piętrze znajdują się najwspanialsze pomieszczenia przebudowane w czasach króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zobaczymy tu m.in. potężną Izbę Senatorską gdzie w roku 1791 r. uchwalono konstytucję 3 maja, drugą w dziejach świata nowoczesną ustawę zasadniczą. Z kolei ściany Sali Canaletta zawieszone są dużymi XVIII-wiecznymi wedutami pędzla weneckiego malarza Bernardo Belotta Na Placu Zamkowym, przed Zamkiem w 1644 roku stanął pierwszy świecki pomnik w stolicy. Barokowa kolumna Zygmunta III Wazy. Wystawił ją dla upamiętnienia ojca, król Władysław IV w 1644 roku zgodnie z projektem Augustyna Locciego i Constante Tencalli, a spiżowy posąg jest dziełem Clemente’a Mollego. Obecny granitowy trzon jest już trzeci z rzędu. Dwa wcześniejsze zobaczymy leżące obok bocznej elewacji zamku. 

Odbudowa podobnymi metodami co w średniowieczu

Za Barbakanem, na północ od Starego Miasta rozciąga się częściowo zrekonstruowana zabudowa Nowego Miasta założonego w XV w. Do początku lat 60. XX w. zrekonstruowano zniszczona w 1944 r. zabudowę wzdłuż osi ul Freta, Mostowej, Kościelnej i wokół Rynku Nowego Miasta. Niegdyś Nowe Miasto stanowiło odrębny organizm miejski, nazywany Nową Warszawą z własnym rynkiem, ratuszem i władzami. Przy Mostowej wznosi budowla, klasycystyczna od frontu, gotycka od strony Wisły. To Stara Prochownia. Pierwotnie była bramą drewnianego mostu wzniesionego w latach 1568-3, z myślą przeniesieniu do Warszawy sejmów Rzeczypospolitej. Przeprawa dotrwała do 1603 r. Przestała jedynie brama najpierw wykorzystywana na magazyn prochu, późnej zaś zamieniona w więzienie. 

Przy Freta stoją dwa barokowe kościoły. Z jednej strony ulicy kościoła Paulinów św. Ducha. To spod niego w sierpniu ruszają pielgrzymki do Częstochowy. 

Niezwykle ciekawy jest kościół dominikanów św. Jacka. Jego wnętrze jest usytuowane dużo poniżej poziomu ulicy. Wzniesiono go bowiem na stoku skarpy wiślanej. Inną osobliwością jest gotyckie prezbiterium o kryształowym sklepieniu.

Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że kościół zaczęto budować w początku XVII wieku, gdy niedaleko powstawały budowle wczesnobarokowe. Z kolei nad nawami bocznymi oglądamy nowożytne, dekoracyjne żebra sklepień naw w typie lubelskim odciskane w tynku i nie pełniące funkcji konstrukcyjnych.  

Najcenniejszym zabytkiem jest barokowa kaplica Adama i Małgorzaty Kotowskich projektu Tylmana z Gameren. Jej wnętrze jest pomnikiem baroku czasów Jana III Sobieskiego. Zdobią je portrety Kotowskich, ołtarz, ławy z marmuru i alabastru, malowidła pod kopułą. Tuż za kościołem, w odbudowanej kamienicy przy Freta 16 urządzono muzeum w domu urodzenia odkrywczyni radu i polonu – Marii Skłodowskiej-Curie. 

We wschodniej pierzei trójkątnego Rynku Nowego Miasta wznosi się kolejna barokowa świątynia. Nakryta kopułą wzniesiona została dla sakramentek w latach 1688-92 z fundacji Jana III Sobieskiego i jego żony królowej Marysieńki. Jej architektura, dzieło Tylmana z Gameren, uchodzi za jedno z najwybitniejszych dzieł, ascetycznego, klasycyzującego baroku. Z dawnego wystroju świątyni, zniszczonego w 1944 r. niewiele zostało. Przetrwał jednak pomnik nagrobny z 1746 r. wnuczki króla Jana III Sobieskiego – Marii Karoliny, księżnej de Bouillon – ostatniej z królewskiego rodu. 

Niedaleko przy ul. Kościelnej widnieje ceglana świątynia Panny Marii. To najstarszy zachowany kościół w obrębie Nowego Miasta, ufundowany jeszcze w początku XV wieku przez księżnę mazowiecką Annę. W dzisiejszym kształcie jest rekonstrukcją, ale jego odbudowę prowadzono po wojnie podobnymi metodami, co w średniowieczu. Góruje nad nim renesansowa wieża. 

Salon Warszawy

Bardziej na północ w granicach Pomnika Historii, na wzgórzu wznosi się cytadela, dawna rosyjska twierdza, która miała terroryzować buntowniczą Warszawę. W ostatnich latach jej wnętrze uległo daleko idącym zmianom w związku z budową ogromnego kompleksu gmachów Muzeum Historii Polski oraz Muzeum Wojska Polskiego. Wcześniej odrestaurowano kaponierę oraz jeden z bastionów w trakcie urządzania Muzeum Katyńskiego.  O wzniesieniu cytadeli zadecydował car rosyjski Mikołaj I  po stłumieniu Powstania Listopadowego w 1831 r. Wybrał miejsce na dawnej górze szubienicznej na Żoliborzu ze stojącymi tu od dawna koszarami. Koszary teraz zaadaptowano do nowych celów. Wszystko zaś otoczono fosą, półbastionami. Przy okazji zburzono całą dzielnicę wokół wzgórza, pełną sadów, uroczych willi i pałacyków.

Tomasz Jastrzębowski / REPORTER / East News
Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem 
Warszawa, iluminacje świąteczne na Starówce, 2021 r.

Kamień węgielny pod budowę położono 31 maja 1832 roku, prace zaś ukończono w połowie 1834 r. Projektantem był gen major Iwan Dehn,  Na stoku pod Bramą straceń widnieją kamienne krzyże. Tu Rosjanie w czasach zaborów stracili wielu polskich patriotów. Wybrukowana kocimi łbami droga skazańców wiedzie do X Pawilonu mieszczącego oddział Muzeum Niepodległości. W czasach caratu więziono tu polskich działaczy niepodległościowych różnych opcji politycznych. 

Na południe od Zamku i Pl. Zamkowego ciągnie się Krakowskie Przedmieście. Salon Warszawy z odbudowanymi ze zniszczeń wojennych barokowymi i klasycystycznymi pałacami.  Była to główna ulica przedrozbiorowej Warszawy. To przy niej znajdowało się forum Wazów i na niej organizowano tryumfalne wjazdy nowo obranych królów Polski. Tuż obok pl. Zamkowego wznosi się kościół św. Anny. Niegdyś bernardynów pierwotnie był gotycki. Jego wnętrza są jednak barokowe z iluzjonistyczną dekoracją malarską, zaś klasycystyczna fasada powstała  dobie panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Niezwykłe, gotyckie sklepienia kryształowe ocalały w krużganku klasztornym. Kolejne zabytkowe świątynie przy ulicy to kościoły Wniebowzięcia NMP – ocalały w czasie wojny barokowy kościół wzniesiony dla karmelitów bosych jest dziś świątynią seminaryjną,  Kościół i klasztor zakonu Wizytek to jeden z najlepiej zachowanych zabytków z epoki baroku w Warszawie budowany przez prawie sto lat od 1654 po 1763 roku z piękną amboną autorstwa Jana Jerzego Plerscha z 1760 roku w formie dziobu okrętu z kotwicą i rozpiętym żaglem. Wreszcie kościół św. Krzyża Misjonarzy. Obok katedry jest to najważniejsza, zabytkowa świątynia Warszawy.  Powstała w latach  1679-96 wg projektu Giuseppe S. Bellottiego, ale jej dwuwieżowa fasada jest nowsza, XVIII wieczna. Przy Krakowskim Przedmieściu nie brakuje zabytków.

W dawnym pałacu Potockich znajduje się dziś Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zaś naprzeciwko Pałac Prezydencki.

Ciągną pierzeje zrekonstruowanych kamienic, wznoszą dwa zabytkowe, XIX wieczne hotele: Europejski i Bristol, stoją zabytkowe pomniki Adama Mickiewicza. z 1898 roku z rzeźbą dłuta Cypriana Godebskiego, pomniki księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika. Dwa ostatnie autorstwa jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy doby klasycyzmu Duńczyka Berthela Thorwaldsena. W dawnym pałacu Potockich znajduje się dziś Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zaś naprzeciwko Pałac Prezydencki. Znajduje się on w dawnej, magnackiej rezydencji zabudowanej w XVII stuleciu dla wybitnego wodza, hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego. Przy ulicy znajduje się też główny kampus Uniwersytetu Warszawskiego ze stojącym pośrodku budynkiem Biblioteki Uniwersyteckiej z lat 1891-94. Za biblioteką stoi pałac Kazimierzowski, dziś siedziba rektoratu, Klasycystyczny dziś budynek w XVII wieku był prywatną barokową willą króla Jana Kazimierza. Teren Uniwersytetu związany jest dzieciństwem i młodością Fryderyka Chopina. Rodzina Chopinów przed jego wyjazdem z Polski w 1830 r mieszkała też po drugiej stronie ulicy w pałacu Krasinskich, dziś mieszczącym siedzibę ASP. Perspektywę Krakowskiego przedmieścia zamyka pałac Staszica. Ta pełna harmonii, klasycystyczna budowla projektu Antonio Corazziego stanęła w latach 1820-23 na siedzibę Towarzystwa Przyjaciół Nauk z inicjatywy Stanisława Staszica.

Letnia rezydencja królewska

Przedłużeniem Krakowskiego Przedmieścia jest ul. Nowy Świat. Dziś to ulica z ograniczonym ruchem kołowym. Nowy Świat był pierwszą ulicą w centrum Warszawy, która w drugiej połowie lat 90 XX wieku doczekała się pełnej renowacji nawierzchni, i wzdłuż której priorytet mają piesi. Ulica biegnie łagodnym łukiem, a po obu stronach wznoszą się odbudowane po wojnie niskie, dwupiętrowe kamienice o wyrównanej wysokości. Część z nich to zrekonstruowane, klasycystyczne kamienice z początku XIX wieku, część – budynki z niekonkurującymi, neutralnymi formami. Historyczny charakter ma założona w 1869 roku kawiarnia Bliklego. 

Do najcenniejszych zabytków w Polsce należą Łazienki Królewskie. Już w średniowieczu był to teren należący do książąt mazowieckich, później zaś królów polskich. Pod skarpą rozciągał się zwierzyniec królewski. W 1674 roku kupił go marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski. Zbudował małą samotnię, w której zaszywał się z kochankami, a także położoną na wyspie łazienkę. Od niej park wziął nazwę. W czasach króla Stanisława Augusta Poniatowskiego łazienka przekształcona została w letni pałac królewski.

Z Wielkiej Oficyny w Łazienkach pierwsi powstańcy listopadowi wyruszyli na Belweder w roku 1830

Na zlecenie króla (w latach 1766-84), Karol Agricola, Karol Schultz i Jan Chrystian Schuch urządzili wspaniały krajobrazowo-geometryczny ogród królewski. Najważniejszą budowlą Łazienek jest kameralny Pałac na wodzie. Powstał zgodnie z projektami Dominika Merliniego etapami w latach 1772-93 dla króla Stanisława Augusta w efekcie gruntownej przebudowy łazienki Lubomirskiego. Stał się jego letnią prywatną rezydencją. Na parterze – w Pokoju Bachusa i Kąpielowym – zachowało się sporo z XVII-wiecznego wyposażenia z czasów, gdy znajdowała się tu łazienka Lubomirskiego. Reprezentacyjna Sala Balowa jest wybitnym dziełem klasycyzmu projektu Jana Chrystiana Kamsetzera. W północnym trakcie pałacu przejdziemy przez amfiladę pomieszczeń mieszących resztkę ocalałych kolekcji malarskich króla, zaś w jadalni w latach 1771-1882 odbywały się słynne obiady czwartkowe, na które król zapraszał poetów, uczonych i artystów. Na lewo od pałacu wznosi się Wielka Oficyna, z której 29 listopada 1830 roku spiskowcy wyruszyli na Belweder, dając początek powstaniu listopadowemu. W pobliżu stoi Pałacyk Myślewicki zbudowany podług planów Dominika Merliniego w l. 1775-84. Innym bezcennym zabytkiem jest Teatr na Wyspie. Jego scena powstała w latach 1790-93, a jej stałą dekoracją jest imitacja ruin starożytnej świątyni w Baalbek. Attykę widowni wieńczą posągi ludzi pióra. a przy głównej promenadzie stoi Biały Dom. Pełna uroku budowla, wzniesiona według projektu Dominika Merliniego w latach 1774-77, była pierwszą realizacją Stanisława Augusta Poniatowskiego w Łazienkach. Wiele przedmiotów od ponad 200 lat wciąż stoi na swoim miejscu. Ściany zdobią wyrafinowane w swej delikatności arabeski wymalowane w 1777 roku przez Jana Bogumiła Plerscha. Kilkadziesiąt metrów dalej wznosi się budynek Starej Pomarańczarni wzniesiony w latach 1774-77. W jej wnętrzu niedawno odkryto i odrestaurowano malowidła. Zgromadzono też królewską kolekcję rzeźb gipsowych. Z wnętrza pomarańczarni wejdziemy do klasycystycznego Teatru Stanisławowskiego, który jest jednym z kilku zaledwie w świecie tak dobrze zachowanych drewnianych teatrów dworskich. Jego wnętrza zdobią piękne polichromie, a na scenie wciąż dawane bywają przedstawienia. W ogrodzie modernistycznym, od strony Al. Ujazdowskich, zobaczymy pomnik Fryderyka Chopina. Tuż obok stoi klasycystyczny pałac Belweder.  Przekształcony w l. 1818-22 wg projektu Jakuba Kubickiego na rezydencję księcia Konstantego, zaś w latach międzywojennych będący siedzibą. Józefa Piłsudskiego. Dziś należy do Kancelarii Prezydenta RP. Tu mieszkali prezydenci Lech Wałęsa i Bronisław Komorowski.

Obok Zamku i Łazienek, trzecią z najważniejszych rezydencji królewskich w Warszawie jest pałac w Wielanowie. I on w XVII w. był prywatna, wiejska siedzib a króla Jana III Sobieskiego. Powstawał etapami. Najstarsza jest cześć środkowa pochodząca z czasów Sobieskiego. W 1677 r. architekt Augustyn Locci zbudował niewielki dwór alkierzowy, który rozrastał się wzbogacony o boczne galerie, Wielka Salę Uczt na piętrze i u schyłku XVIII w o oficyny boczne. Te z czasem wydłużały się.

Tomasz Jastrzębowski / REPORTER / East News
Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem 
Warszawa, Pałac w Wilanowie, Królewski Ogród Światła, 2021 r.

Z zewnątrz pałac zdobią dekoracje sławiące Jana II jako pogromcę Turków oraz jego urodziwą żonę Marysieńkę Sobieską. Autorem dekoracji rzeźbiarskich był Andreas Schlüter, z kolei malowidła w galeriach ukazujące m.in. historię Amora i Psyche – Michał Anioł Palloni, W najstarszej, środkowej części znajdują się najcenniejsze pomieszczenia, takie jak sypialnie króla i królowej oraz antykamery o barokowym wyposażeniu. W prawym skrzydle zachowały się apartamenty jednej z arystokratycznych właścicielek Wilanowa – księżnej Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej. Ozdobą tych wnętrz jest łazienka księżnej z 1776 r. projektu Szymona Bogumiła Zuga. 

Podstawowa bibliografia.
*Jarosław Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, wydawnictwo wielotomowe, Warszawa od 1996 r. 

Jerzy S. Majewski

historyk sztuki, dziennikarz publicysta, varsavianista; autor książek i albumów o historii architektury Warszawy

Popularne