Wieś położona 40 km na północny wschód od Krakowa zapisała się w historii Polski zwycięstwem wojsk Tadeusza Kościuszki nad Rosjanami w 1794 r.
Znaczenie tej jednej z najbardziej znanych bitew insurekcji kościuszkowskiej nie tyle polegało na militarnym sukcesie, ile zasadzało się na jej ogromnej roli dla wzmocnienia morale powstańczego wojska i przyniosło sławę chłopskim wojownikom – kosynierom.
Racławice stały się polem bitwy niespełna dwa tygodnie od ogłoszenia 24 marca 1794 r. na Rynku krakowskim przez Tadeusza Kościuszkę aktu powstania przeciwko caratowi. Zanim opromieniła je sława zwycięstwa Naczelnika Kościuszki nad wojskami rosyjskimi, przyczyniły się pośrednio do innej wiktorii, odniesionej tym razem nad germańskim wrogiem.
Po raz pierwszy Racławice wystąpiły w kronikarskich zapiskach Jana Długosza pod data 1410 roku, jako wieś, której mieszkańcy zawieźli do obozu Władysława Jagiełły pod Sandomierzem soloną wołowinę i dziczyznę w beczkach. Takie zaopatrzenie na pewno przydało się do pokrzepienia sił wojsk zmierzających pod Grunwald. W obu przypadkach Racławice wpisały więc na karty historii dzięki zasługom chłopskiego ludu. Bohaterami bitwy pod Racławicami zostali bowiem kosynierzy, a zwłaszcza Wojciech Bartos, ubogi chłop z leżącej około 30 km na południe od Racławic wsi Rzędowice.
Krótko po wcieleniu do kościuszkowskiego wojska nadszedł dzień jego chwały. 4 kwietnia 1794 roku pod Racławicami starły się liczący 3 tys. doświadczonych żołnierzy korpus rosyjski gen. Aleksandra Tormasowa oraz 4 tys. regularnego wojska i 2 tys. kosynierów (niewyszkolonych do walki chłopów uzbrojonych w kosy bojowe) pod dowództwem Kościuszki.
Walkę zainicjował o godz. 15 Tormasow, dowodzący bitwa ze wzgórza zwanego Zamczyskiem. Związał polskie siły w centrum i na prawym skrzydle, a lewe udało mu się okrążyć.
Sytuacja zaczęła wyglądać dramatycznie, kawaleria już wycofywała się z pola bitwy (szerząc przy tym pogłoski o klęsce i śmierci Kościuszki), gdy Naczelnik, który zajmował z głównymi siłami wzniesienie dziemierzyckie, wydał rozkaz zdobycia rosyjskich armat grupie 320 podkrakowskich chłopów uzbrojonych w kosy. Kosynierzy ruszyli biegiem przez wąwóz i znienacka zaatakowali baterie wroga. Przewodził im Kościuszko na koniu, a jako pierwszy armatę zdobył Bartos, siekąc rosyjskiego kanoniera kosą i zakrywając swoja czapką krakuską lont działa. Za odwagę i zapał do walki Kościuszko nagrodził go awansem na chorążego (uczynił to na Wawelu wobec trzech kosynierów wyróżniających się w walce) nowo utworzonej formacji – grenadierów krakowskich, uwolnił go z poddaństwa i zmienił chłopskie nazwisko Bartos na Głowacki, bardziej stosowne dla oficera. Kosynier otrzymał też na własność zagrodę, w której wraz z rodzina mieszkał.
Skuteczny atak kosynierów na armaty przechylił szalę zwycięstwa na polska stronę. Wygrana bitwa co prawda nie otworzyła drogi na Warszawę, ale bardzo silnie wpłynęła na nastroje Polaków u zarania ich oporu przeciwko Rosjanom.
Wolę i szanse walki umocniło pozyskanie dużej ilości broni i amunicji, a także sprowadzenie do Krakowa trzy dni po bitwie 12 zdobycznych armat.
W bitwie poległo kilkuset powstańców, a straty rosyjskie sięgały ponad 1000 zabitych, rannych i jeńców.
Bitwa rozegrała się na polach pomiędzy wsiami Janowiczki i Dziemierzyce sąsiadującymi z Racławicami. Na szczycie góry zwanej Zamczyskiem w latach 1926–1934 został usypany kopiec Kościuszki, wysokości 14 m. Spod podnóża kopca z daleka widać pokaźny pomnik Wojciecha Głowackiego w Janowiczkach. Monument projektu Mariana Koniecznego został odsłonięty w dwusetna rocznice bitwy, 4 kwietnia 1994 roku.
Nieopodal pomnika, w parku obok zabytkowego dworku rośnie „lipa Kościuszki”.
Na szczycie góry zwanej Zamczyskiem w latach 1926–1934 został usypany kopiec Kościuszki, wysokości 14 m.
Pod starą, liczącą dziś 300 lat lipą, Naczelnik miał odpoczywać po wygranej bitwie.
Dwie oznakowane mogiły kosynierów i żołnierzy poległych w bitwie znajdują się w Dziemierzycach. W tej wsi stoi także wysoki drewniany krzyż upamiętniony na płótnie Panorama Racławicka, dziś eksponowanym w rotundzie we Wrocławiu. Spod tego krzyża Jan Styka i Wojciech Kossak szkicowali krajobraz do swego dzieła.
Tekst pochodzi z książki „Pomniki Historii”, wydanej przez wydawnictwo AA, Kraków 2022.
Ciekawostka: Pierwszy film o Racławicach i Kościuszce powstał jeszcze przed II wojną światową. Przybywający z Drezna do kraju Tadeusz Kościuszko (Tadeusz Białoszczyński) staje na czele insurekcji i rozpoczyna przygotowania do starcia z rosyjską armią. Film miał ogromne znaczenie propagandowe. W 1938 roku film otrzymał nagrodę Ministra Spraw Zagranicznych na Festiwalu Filmowym we Lwowie, który odbył się w ramach Targów Wschodnich.
Na pewno znajdziecie coś dla siebie!
Historia “starszej siostry Wieliczki” rozpoczyna się w 1248 roku, choć dzieje produkcji soli w regionie są znacznie dłuższe i sięgają jeszcze neolitu. Sól warzona, uzyskiwana przez odparowanie soli z solanki, była tutaj wytwarzana już około 3500 lat p.n.e., w połowie...
Pierwsze polskie muzeum powstało na początku XIX wieku w Puławach. Nic więc dziwnego, że puławski zespół pałacowo-parkowy został wpisany na listę pomników historii. Ale to nie jedyny powód, że 31 maja 2021 roku obiekt ten został wymieniony w prezydenckim rozporządzeniu....
Istniejąca od ponad 200 lat Stadnina koni w Janowie Podlaskim jest niewątpliwie najsławniejszą stadniną w Polsce. Znają ją doskonale wielbiciele koni arabskich z całego świata i bodaj wszyscy Polacy – choćby nawet nie mieli nic wspólnego z końmi. Ów niekwestionowany...
