Zamek Królewski we wrześniu 2023 roku zakupił do swoich zbiorów XV-wieczny obraz „Madonnę z Dzieciątkiem” Paola Uccella. To wyjątkowej artystycznej wartości dzieło jednego z najwybitniejszych artystów renesansu. Praca Uccella na rynku jest rzadkością, tym bardziej przyciąga uwagę.
Twarz Madonny o młodzieńczych rysach i ogromnych, wzniesionych ku górze oczach, przesycona jest melancholijną słodyczą. Madonna spowita w bogato pofałdowaną szatę, spod której wysuwają się gołe stopy, siedzi w pozie frontalnej na oszczędnie zdobionym tronie. Lewą ręka o zwężających się palcach i giętkim nadgarstku przytrzymuje ptaszka. Dzieciątko stojące na nodze Madonny, podtrzymywane przez nią drugą ręką, wydaje się nim zainteresowane. Zdaniem jednych badaczy ptak symbolizuje gołębicę, a według innych jest odniesieniem do pseudonimu artysty. Uccello po włosku znaczy ptak. Pseudonim ten używany przez malarza co najmniej od lat 30. XV wieku, wiąże się z jego zamiłowaniem do natury i przedstawień ptaków i zwierząt.
W rzeczywistości artysta florencki nazywał się Paolo di Dono. Był synem cyrulika z Pratovecchio w toskańskiej prowincji Arezzo, który przeniósł się wraz z rodziną do Florencji.
Paolo Uccello (1397–1475) – malarz, rysownik, projektant witraży i mozaik – należał do czołowych przedstawicieli sztuki quattrocenta.
Quattrocento, czyli wiek XV, jest uważane za okres przejścia ze średniowiecza do epoki renesansu. We Włoszech bogata Florencja, w której władza od lat 30. XV w. należała do rodu Medyceuszy, stała się wówczas centrum kulturalnym i intelektualnym. Twórczość florenckich artystów, architektów i naukowców znacząco wpłynęła na rozwój renesansu w Europie.
Uccello tworzył głównie we Florencji, a także w Wenecji, Bolonii, Padwie. Malował freski i obrazy tablicowe, projektował mozaiki i intarsje. Był uczniem rzeźbiarza i architekta Lorenza Ghibertiego, którego najbardziej znanym dziełem są brązowe drzwi do baptysterium katedry we Florencji, składającymi się z 28 paneli ilustrujących sceny z życia Chrystusa. (Michał Anioł nazwał je Drzwiami Raju). W pracowni Gihbertieo poznał Donatella, z którym przyjaźnił się przez całe życie.
W 1414 roku florencka gildia św. Łukasza przyjęła Uccella w poczet swoich członków. A rok później został członkiem Arte dei Medici e degli Speziali, oficjalnego cechu we Florencji, do którego należeli malarze. Odtąd pracował jako niezależny mistrz.
Do jego najwcześniejszych dzieł należą freski ze scenami z Księgi rodzaju, które namalował w Chiostro Verde przy kościele Santa Maria Novella we Florencji w latach 20. XV wieku. Wpisują się jeszcze w tradycje późnogotycką, w przeciwieństwie do renesansowych „Scen z życia Noego”, które stworzył także w tym miejscu dwadzieścia lat później, wykorzystując studia nad perspektywą. Ten fresk ilustruje potop i przedstawia ludzkość przerażoną wizją zagłady. Dramaturgię potęguje w nim mistrzowskie wykorzystanie perspektywy w pokazaniu przypływu i odpływu wody, bo Uccello zjednoczył tutaj dwie sceny biblijne związane z historią potopu – samą powodzią i jej końcem.
W latach 1425–1431 Uccello pracował w Wenecji jako mistrz mozaiki przy dekoracji bazyliki św. Bazyliki św. Marka (niestety te prace się nie zachowały).
Po powrocie do Florencji jego dzieła zaczyna wyróżniać nowatorskie ujęcie perspektywy, studiowanie której stało się największą fascynacją jego życia, nieraz kosztem rodziny – młodszej o ponad trzydzieści lat żony i dwójki dzieci.
Giorgio Vasari, XVI-wieczny historiograf pisał w „Żywotach najświetniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów” wręcz o obsesji Uccella zgłębiania perspektywy, prowadzącej go do dziwactw, samotności i ubóstwa w końcu życia. Choć z drugiej strony Vasari podziwiał talent Uccella, uznając go za „najświetniejszy od czasów Giotta” .
Inni artyści nie mieli żadnych wątpliwości i docenili w pełni oryginalność dzieła Uccella, uważając go za wirtuoza perspektywy. Twórczość Uccella wywarła wpływ na wielu słynnych malarzy, takich jak Piero della Francesca, Leonardo da Vinci, Albrecht Dürer.
Jednym z najbardziej znanych dzieł artysty jest monumentalne malowane epitafium z iluzjonistycznym pomnikiem konnym kondotiera Sir Johna Hawkwooda we florenckiej katedrze, powstałe w 1436 roku. Fresk, naśladujący rzeźbę z marmuru, jest doskonałym przykładem wykorzystania perspektywy, która tworzy iluzję przestrzennej trójwymiarowości.
Do arcydzieł mistrza należą także trzy sceny upamiętniające bitwę pod San Romano z 1432 roku, w której Florentyńczycy ścierają się z wojskami Sieny. Namalował je około 1435-1440 roku. Obrazy te zamówione zostały przez Lionarda di Bartolomeo pochodzącego z wpływowej i zamożnej rodziny Bartolini Salimbeni. Lionardo był uczestnikiem kampanii Florencji przeciw Sienie. Tak spodobały się Medyceuszom, że potem trafiły do ich rezydencji. Dziś znajdują się w trzech słynnych muzeach europejskich. Obraz przedstawiający początkową fazę bitwy podziwiać można w National Gallery w Londynie. Ukazuje dowódcę florentyńczyków Niccolò da Tolentino na czele swoich wojsk.
Paolo di Dono, znany jako Paolo Uccello, urodził się w 1397 roku w Pratovecchio w toskańskiej prowincji Arezzo. Jego ojciec był cyrulikiem, a rodzina przeniosła się do Florencji.
W 1414 roku gildia św. Łukasza w Florencji przyjęła Uccella w poczet swoich członków, a rok później został członkiem Arte dei Medici e degli Speziali, oficjalnego cechu malarzy.
Uccello stworzył freski ze scenami z Księgi Rodzaju w Chiostro Verde przy kościele Santa Maria Novella we Florencji, wpisujące się w tradycję późnogotycką.
W latach 1425–1431 Uccello pracował jako mistrz mozaiki przy dekoracji bazyliki św. Marka w Wenecji.
W 1436 roku Uccello stworzył monumentalne malowane epitafium z iluzjonistycznym pomnikiem konnym kondotiera Sir Johna Hawkwooda we florenckiej katedrze, doskonały przykład użycia perspektywy.
Uccello namalował trzy sceny upamiętniające bitwę pod San Romano, zamówione przez Lionarda di Bartolomeo, obecnie znajdujące się w National Gallery w Londynie, Galleria degli Uffizi we Florencji i Luwrze w Paryżu.
Artysta kontynuował eksperymenty z perspektywą, co wzbudziło zarówno podziw, jak i kontrowersje. Vasari opisywał jego obsesję perspektywiczną.
“Polowanie w lesie” powstałe w 1470 roku stało się ostatnim znanym dziełem Uccella, łączącym realistyczne elementy z baśniowym klimatem.
We wrześniu 2023 roku Zamek Królewski zakupił XV-wieczny obraz “Madonnę z Dzieciątkiem” Uccella. Praca stała się wyjątkowym elementem kolekcji zamkowej, przyciągając uwagę jako rzadkość na rynku sztuki.
Kupiony obraz “Madonna z Dzieciątkiem” stał się centralnym punktem wystawy “Linia Życia Uccella” w Zamku Królewskim w Warszawie, prezentując życie i twórczość artysty.
Obraz ze środkową fazą bitwy znajduje się w Galleria degli Uffizi we Florencji. Utrwala moment, gdy sieneński dowódca Bernardino della Carda zostaje strącony z konia. A dzieło wieńczące cykl zobaczymy w paryskim Luwrze. Przedstawia pomyślne dla Florencji zakończenie bitwy wraz z przybyciem odsieczy pod dowództwem Micheletto da Cotignola.
Bitewne sceny z natłokiem jeźdźców i koni, z wzniesionymi i połamanymi lancami rozrzuconymi na ziemi, oddają bitewny chaos. Są pełne dynamiki i ruchu w scenach walki. Artysta zastosował tu odważnie równocześnie wiele perspektyw i różne punkty widzenia. Eksperymenty z perspektywą i rzeźbiarskie traktowanie form jest renesansowe, gdy wyszukane wzory postaci i krajobrazu mają jeszcze gotyckie inspiracje.
Dziś w zbiorach Muzeum Ashmolean Muzeum w Oksfordzie.
To ostatni znany obraz Uccello. Doskonale łączy w sobie wszystkie cechy znane z jego wcześniejszych obrazów. Myśliwi w czerwonych strojach na koniach, biegnący ludzie i zwierzęta zagłębiają się w ciemny las. Wydaje się, że obserwujemy ich w ruchu i słyszymy odgłosy polowania. I tu eksperymenty z perspektywą umożliwiają spojrzenie z różnych punktów widzenia, a realizm łączy się z baśniowym klimatem.
Wracając jeszcze do „Madonny z Dzieciątkiem” na Zamku Królewskim, dodajmy, że kupiony został od kolekcjonera mieszkającego zagranicą. Zanim poprzedni właściciel podjął decyzję o sprzedaży, udostępnił dzieło jako depozyt na wystawę , którą oglądaliśmy w „Galerii Arcydzieł” na Zamku w Warszawie przez blisko rok. Pokazowi towarzyszyły wizerunki Madonn czterech innych włoskich mistrzów z okresu gotyku i wczesnego renesansu.
Dowiedzieliśmy się wówczas, że powstanie Madonny Uccella badacze datują na 1430 rok. W ustaleniu tej daty pomogła analiza tronu, niespotykanego w przedstawionej formie w sztuce florenckiej. Mimo swego minimalizmu ma drobne elementy dekoracyjne przywodzące na myśl ornamentykę popularną w regionie Veneto około 1400 roku. Stąd konkluzja, że Madonna z Dzieciątkiem została namalowana po powrocie mistrza z Wenecji do Toskanii około 1430 roku.
Artysta malując obraz wprowadził pewne kompozycyjne zmiany, widoczne gołym okiem.
W duchu renesansu początkowo namalował Dzieciątko zupełnie nagie. Dopiero później zdecydował się ubrać je w tunikę z rękawami, co z kolei wymusiło zmianę ułożenia dłoni Madonny.
Przetarta powierzchnia farby odsłoniła tu pentimento, czyli zmianę wykonaną przez artystę podczas malowania obrazu. Dzięki temu można zobaczyć pierwotnie namalowaną rękę Marii, bezpośrednio podtrzymującą Dzieciątko. W efekcie mamy wrażenie, że Madonna z obrazu Uccella ma trzy dłonie.
Obraz Uccella przechodzi konserwacje, więc może ujawni jeszcze inne tajemnice. Po jej zakończeniu będzie pokazywany w tworzonym w Zamku Królewskim gabinecie włoskim ze sztuką XIV i XV wieku.
Warto zwrócić uwagę, że sensacją okazał się w zeszłym roku także zakup innych dzieł do kolekcji Zamku Królewskiego w Warszawie. To m.in. rysunek autorstwa Rafaela, przedstawiający wojownika. Grono badaczy ponad wszelką wątpliwość potwierdziło jego autentyczność. Wcześniej dzieło pojawiło się m.in. na aukcjach w Sotheby’s i również było przypisywane włoskiemu mistrzowi.
To pierwsze dzieło Rafaela w polskich zbiorach po wojennej stracie “Młodzieńca” ze zbiorów Czartoryskich.
Na pewno znajdziecie coś dla siebie!
Ołtarz główny w krakowskim kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny to jedno z najsłynniejszych późnogotyckich dzieł w Europie. Konserwacja nastawy, zakończona w 2021, która m.in. przywróciła oryginalną intensywną kolorystykę tego dzieła, została właśnie wyróżniona Europejską Nagrodą Dziedzictwa/Nagrodą Europa Nostra 2023. Artysta,...
Pod względem liczby arcydzieł malarstwa dawnych mistrzów trudno polskim muzeom równać się ze światową czołówką, ale bynajmniej nie oznacza to, że nie warto po krajowych kolekcjach rozejrzeć się uważnie. Muzeum Narodowe w Warszawie może poszczycić się jednym z arcydzieł hiszpańskiego...
II Rzeczpospolita nie plasowała się z pewnością w ścisłej czołówce światowego kolekcjonerstwa, ale nie oznacza to bynajmniej, że nie było w kraju dzieł artystek i artystów o międzynarodowej renomie. Wystarczy wymienić kilka pozycji z długiej listy polskich strat wojennych, żeby...
