Opactwo benedyktynów w Lubiniu zalicza się do najstarszych klasztorów w Polsce, obok także benedyktyńskiego opactwa w Tyńcu w Krakowie. Jego wielowiekową historię odzwierciedlają gotycka sylwetka kościoła klasztornego, barokowy wystrój jego wnętrza, jak i skarby, które zachowały się w klasztornych zasobach.
Wpis na listę pomników historii oprócz kościoła klasztornego obejmuje pozostałe zabudowania opactwa, w tym romański parafialny kościół św. Leonarda.
Wieś w Wielkopolsce, w pobliżu Krzywinia, już w XI wieku stała się siedziba benedyktynów. Pierwsi mnisi przybyli z opactwa św. Jakuba w Liège (obecnie na terenie Belgii) około 1070 roku, a klasztor hojnie uposażył król Bolesław Śmiały. Z tego okresu pochodzą fundamenty pierwszego kościoła, którego budowę jednak przerwano, być może z powodu wygnania Bolesława Śmiałego z Polski po zabójstwie biskupa krakowskiego Stanisława. Benedyktyni powrócili tu w XII w. za sprawa księcia Bolesława Krzywoustego i wielkopolskiego rodu Awdanców, fundatorów nowego kościoła i klasztoru, co nastąpiło w latach 1137–1138. W 1145 r. świątynia była gotowa, o czym wiadomo stąd, że biskup Konrad poświęcił w niej ołtarz dedykowany Najświętszej Maryi Pannie, patronce opactwa.
Był to kościół jednonawowy z trzema apsydami, mierzący 26 m długości, wzniesiony z polnych kamieni. Pod koniec XII w. staraniem księcia Mieszka III Starego doszło do powiększenia kościoła i podwyższenia wieży, pod którą w 1195 roku prawdopodobnie pochowano jego syna Bolesława, poległego w bitwie nad Mozgawa. Z pewnością zaś spoczął tu, w dobudowanej do prezbiterium na początku XIII wieku kaplicy grobowej, najmłodszy syn Mieszka Starego – Władysław Laskonogi.
Pod koniec XII w. staraniem księcia Mieszka III Starego doszło do powiększenia kościoła i podwyższenia wieży, pod którą w 1195 roku prawdopodobnie pochowano jego syna Bolesława, poległego w bitwie nad Mozgawa.
Na fundamentach romańskiej świątyni, o charakterze obronnym, bo otoczonej murem i fosa, w XV–XVI wieku powstał gotycki kościół pod wezwaniem Narodzenia NMP z wysoka, strzelista wieża. Z tego czasu przetrwał w niezmienionej postaci gotycki szczyt od strony wschodniej. Kaplica grobowa została przebudowana na zakrystie, a z pochówku Laskonogiego ocalała jedynie płyta nagrobna, umieszczona dziś w kaplicy z nagrobkiem sługi Bożego Bernarda z Wąbrzeźna.
W średniowieczu opactwo przeżywało apogeum rozwoju. Drugi okres świetności nastąpił po odbudowie ze zniszczeń z okresu potopu szwedzkiego, w pierwszej połowie XVIII wieku, gdy przebudowano kościół i klasztor.
Świątynia Narodzenia NMP zyskała wówczas wspaniały wystrój – od iluzjonistycznych polichromii przez dekoracje rzeźbiarska po prospekt organowy.
W ołtarzu głównym wysokości 18 m znajduje się obraz ze scena Narodzenia NMP, namalowany przez Pawła Trogera. Bogata oprawę rzeźbiarska późnobarokowych stalli, m.in. z figurami aniołów oraz doktorów Kościoła, stworzył Jan Urbański.
Klasztor lubiński miał szczęście do sławnych mieszkańców. Lubińska tradycja powiada, ze żył tu Gall Anonim, co wiązano z założonym w XII wieku skryptorium. Mnich Maciej w 1257 roku po raz pierwszy zapisał nazwę Polonia Maior, czyli Wielkopolska. W opinii świętości zmarł Bernard z Wąbrzeźna (1575–1603), który przeżył zaledwie 28 lat, z czego cztery jako mnich w lubińskim opactwie. Jego grób znajduje się w kaplicy w kościele klasztornym.
W bibliotece klasztornej przechowywane są bogate zbiory inkunabułów i starodruków, m.in. fragmenty księgi brackiej z XII wieku i wydana w 1563 roku Biblia Radziwiłłowska.
Wśród eksponatów ulokowanego w zabudowaniach klasztoru muzeum można zobaczyć tablice upamiętniająca pobyt Adama Mickiewicza w Lubiniu.
Władze pruskie dokonały kasaty klasztoru w 1834 roku. Benedyktyni powrócili do Lubinia po blisko stu latach, w 1923 roku. Na początku okupacji hitlerowskiej Niemcy urządzili na terenie klasztoru obóz internowania dla księży. Wywieziono ich, w tym ojców benedyktyńskich, do Dachau, gdzie wielu zginęło. Benedyktyni ponownie powrócili do Lubinia w styczniu 1945 r. Obecnie klasztor słynie jako ośrodek rekolekcyjny i medytacji chrześcijańskiej.
Naprzeciwko położonej w najwyższej części wzgórza świątyni klasztornej Narodzenia NMP wraz z zabudowaniami klasztoru, parkiem i ogrodami obwiedzionymi gotycko-barokowymi murami z siedmioma bramami, znajduje się kościół św. Leonarda, wzniesiony przez benedyktynów jako parafialny w XIII w – stanowi on prezbiterium dzisiejszego kościoła i jest jednym z wybitniejszych zabytków romańskich w Wielkopolsce.
Oprócz tych dwóch kościołów z ich otoczeniem w skład założenia (uznanego w całości za pomnik historii) wchodzą dwa zespoły folwarczne, dziedziniec z dzwonnica, budynek szpitalny przebudowany w XIX wieku na pastorówkę i licząca 300 lat figura św. Jana Nepomucena na dawnym placu targowym.
Tekst pochodzi z książki „Pomniki Historii”, wydanej przez wydawnictwo AA, Kraków 2022.
Na pewno znajdziecie coś dla siebie!
Większość korporacji istniejących w historii świata mogłoby pozazdrościć zakonowi cystersów tempa ekspansji i skuteczności. Na początku XII wieku grupa buntowniczo nastawionych mnichów, zniechęconych przepychem i blichtrem panujących w klasztorach zapatrzonych w przepotężne opactwo Cluny w Burgundii, postanowiła oddzielić się od...
Chcąc wskazać najsłynniejszą kobietę średniowiecznego Śląska, bezapelacyjnie należałoby wymienić księżną Jadwigę z rodu Andechs-Meran, znaną powszechnie jako św. Jadwiga Śląska. Jako dwunastolatka wydana została za mąż za Henryka, czwartego z kolei syna księcia śląskiego Bolesława Wysokiego, który po śmierci ojca...
Gotycka katedra w Oliwie pw. Świętej Trójcy, NMP i św. Bernarda jest najdłuższym średniowiecznym kościołem w Polsce. Zasłynęła jednak nie z powodu długości lecz wyjątkowego dźwięku barokowych organów. Obok wznosi się pałac opatów cysterskich otoczony wspaniałym parkiem. Katedra powstała dla...
