Maciej Kucharski

O pałacu w Małej Wsi nie można napisać mało. To jeden z najciekawszych, największych i najpiękniejszych tego typu obiektów na Mazowszu. Wszystkie te określenia cisną się na usta, gdy oszołomieni stoimy przed frontem okazałej, arystokratycznej siedziby z XVIII wieku. Nawet szum dobiegający z szosy, biegnącej tuż za bramą, nie psuje piorunującego efektu. To prawdziwy cud, że taki obiekt przetrwał rozmaite zawieruchy dziejowe, w tym tę ostatnią, II wojnę światową. I zapewniam, że eleganckie zewnętrze to tylko wstęp do tego, co nas czeka po przekroczeniu progu...

Granitowe „menhiry” i mury z nieobrobionego kamienia sprawiają wrażenie ruin jakiejś upadłej cywilizacji. Z drugiej strony wciąż czytelne są tu wolnomularskie metafory – o założeniu pałacowo-pakowym w Dylewie mówi Piotr Hardecki, kierownik Pracowni Projektowo-Badawczej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej...

Dwór w Tułowicach nie od razu wyjawia swoje tajemnice. Ukryty w parku, osłonięty starodrzewem, od bramy po wschodniej stronie prezentuje się niczym skromna willa. Ale to tylko pozory! By dostrzec jego piękno, musimy podejść do budynku od ogrodu. Harmonijny i majestatyczny portyk południowy zachwyca i wynagradza trudy wędrówki...

– Drugi raz nie zdecydowałbym się na to – mówi pół żartem, pół serio Zdzisław Korzybski, właściciel dworu w Wilczyskach. – Skoro jednak podjąłem się odbudowy rodzinnej siedziby, chcę ją dokończyć – dodaje. Przed nim jeszcze sporo pracy, choć najważniejsze zadanie udało się zrealizować: dwór się nie zawalił i powoli wraca do życia...

– To nie jest dom na pokaz – mówi Paweł Esse, właściciel dworu w Somiance. Pierwsze wrażenie po wejściu? Włoska, klasycyzująca willa wiejska o przestronnych, chłodnych wnętrzach, wypełnionych mniej lub bardziej współczesnymi meblami. Ktoś na stole porzucił otwartą książkę, gdzieś na fotelu leży gazeta, skądś dobiega głos domowników...

Do dworu lekkim łukiem prowadzi aleja wysypana żwirem. Kamyczki chrzęszczą pod kołami samochodu. Po minucie ukazuje się gazon, a przy nim biały budynek z czterokolumnowym portykiem i ozdobnym przyczółkiem. Żadnych plastikowych okien, cementowej kostki, betonowych krawężników czy asfaltowego parkingu. Początek...

Od 1939 roku przez Polskę przetoczyły się dwa totalitaryzmy: faszyzm i komunizm. Oba systemy pozostawiły namacalne ślady w postaci architektury. Zwykło się wobec niej używać kilku określeń, z których każde ma pejoratywny wydźwięk, a więc: „złe zabytki”, „kłopotliwe i niechciane dziedzictwo”, a nawet – to określenie historyka sztuki prof. Jacka Purchli – zabytki o „wysokim wskaźniku kłopotliwości”...