Największy i najlepiej zachowany kompleks klasztorny w województwie lubuskim, we wsi Gościkowo, leżącej na północ od Świebodzina, ma polską nazwę Paradyż ukutą od łacińskiego Paradius Matris Dei (Raj Matki Bożej). Założyli go w XIII w. cystersi, a dziś jest siedzibą Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej. Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Marcina ustanowiono niedawno Sanktuarium Matki Bożej Wychowaczyni Powołań Kapłańskich.
Klasztor położony jest w historycznej Wielkopolsce, we wsi, która pierwotnie, jak i obecnie nazywano Gościkowem, ale i Paradyżem, właśnie od nazwy założonego przez cystersów opactwa.
W 1230 r. rycerz Mikołaj Bronisz wystawił dokument, w którym dokonał na rzecz cystersów fundacji klasztoru w Gastecove (Gościkowo) i nadał mu dziewięć wsi. Dwunastu mnichów przybyło tu w 1236 r. z Lehnina w Brandenburgii. Osiedli na lewym brzegu rzeki Paklicy w prowizorycznych zabudowaniach, a Msze św. dla okolicznej ludności sprawowali w zastanym już drewnianym kościółku pw. św. Marcina z Tours. Cystersi zajmowali się nie tylko rozwojem gospodarczym swoich majętności, wprowadzając wiele nowinek w dziedzinie uprawy, hodowli i rolniczego przetwórstwa, ale także przyczyniali się też do wzrostu kultury umysłowej, prowadząc przyklasztorne szkoły i biblioteki. W opactwie paradyskim również istniała bogata biblioteka, tu formacje odbył znany XV-wieczny teolog cysterski, profesor Akademii Krakowskiej, Jakub z Paradyża.
Pierwszym zadaniem, jakie postawili sobie mnisi, była budowa murowanego kościoła, a potem wznieśli klasztor, całość kończąc w 1288 r. Konsekracja gotyckiej świątyni nastąpiła w 1397 r.
Ze względu na szczególny kult, który cystersi żywią dla Maryi, kościół otrzymał jeszcze jedno wezwanie – Wniebowzięcia NMP. Po pożarach, które strawiły – najpierw kościół w 1633 r., a potem klasztor w 1722 r. – przeprowadzone zostały odbudowy i choć dodano wówczas wiele elementów barokowych, zachowany został gotycki charakter architektury, m.in. przetrwały piękne gotyckie sklepienia. Od 1788 roku w panoramie paradyskiego kompleksu wybija się fasada z dwiema wieżami (gotyckie świątynie cysterskie były bezwieżowe), przez swój różowy kolor jeszcze silniej przemawiająca do wyobraźni jako „raj”.
Dużej pomocy przy odbudowie kościoła udzielił król Władysław IV Waza, ze względu na swego wychowawcę z czasów młodości, opata Paradyża Marka Łętowskiego. W obficie dekorowanym ołtarzu głównym, wyrzeźbionym w drewnie lipowym w latach 1736–1739 przez saksońskich snycerzy Hennogovelów, znajduje się obraz ze scena Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny pędzla śląskiego malarza Feliksa Antoniego Schefflera.
Powyżej widnieje Apoteoza św. Marcina z Tours, również autorstwa Schefflera. Po bokach umieszczonego w obrotowej niszy tabernakulum są przeszklone gabloty zawierające relikwie męczenników z czasów rzymskich: Amancjusza, Cedoniusza, Damazego, Donata i Sewelianusa, sprowadzone z katakumb Rzymu. W kościele można podziwiać obrazy z ok. 1700 r. dotyczące wydarzeń średniowiecznych – jeden przedstawia akt fundacji klasztoru, drugi zaś bitwę pod Legnica w 1241 r. W drugiej połowie XVIII w. zamontowano również organy (obecny instrument pochodzi z lat 20. XX w.), a na prospekcie organowym uwieczniono godła Polski i Litwy oraz herb Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Zarówno tabernakulum, relikwie, jak i malowidła znalazły się w kościele po pożarze z 1633 r. Z pożogi ocalała wisząca pośrodku nawy głównej wieczna lampa, arcydzieło sztuki złotniczej, ufundowane przez opata Marka Łętowskiego, który był nie tylko wychowawca synów królewskich, ale i sekretarzem króla Zygmunta III.
Kolejny z opatów, Zygmunt Czyżowski, w 1650 r. przywiózł z pielgrzymki do Rzymu obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem. Jest to kopia wizerunku z bazyliki San Luca w Bolonii, ikony w typie Hodegetrii – jak podaje tradycja – namalowanej przez św. Łukasza Ewangelistę.
Z inspiracji tegoż opata u dołu obrazu dodano napis po łacinie, który w tłumaczeniu brzmi: „Matko Boża pamiętaj o mnie, Ozdobo Paradyża módl się za nami”.
Przez stulecia Ozdoba Paradyża była celem pielgrzymek wiernych z Wielkopolski i Śląska. Zmieniło się to po likwidacji opactwa przez władze pruskie w 1834 r.
Ich zarządzeniem zostało tu ulokowane królewskie seminarium kształcące nauczycieli. Od 1922 r. zabudowania poklasztorne mieściły tez szkołę średnią. W latach 30. ufundowano srebrne sukienki i złote korony zdobiące Matkę Paradyska. Kompleks podupadł w czasie II wojny światowej, gdy Niemcy zamienili go w magazyn wojskowy.
W 1952 r. władze kościelne przeznaczyły klasztor na seminarium dla księży diecezjalnych.
Wypielęgnowane ogrody otaczające klasztor aż proszą się o spacer. Jak zgodnie orzekli biskupi obecni tu w 1971 r. na sesji plenarnej Episkopatu – jest to najpiękniejsze seminarium w Polsce. W maju, w tygodniu Modlitw o Powołania Kapłańskie, organizowana jest pielgrzymka osób skupionych we wspólnotach Przyjaciół Paradyża. A w 2020 r. kościół klasztorny z cudownym wizerunkiem Madonny Paradyskiej został ustanowiony Sanktuarium Matki Bożej Wychowawczyni Powołań Kapłańskich.
W 1999 r. otwarto na terenie dawnego opactwa muzeum, w którym zgromadzono pamiątki związane z cysterską przeszłością.
W kościele można podziwiać obrazy z ok. 1700 r. dotyczące wydarzeń średniowiecznych – jeden przedstawia akt fundacji klasztoru, drugi zaś bitwę pod Legnica w 1241 r.
Ekspozycje ulokowano w dawnych pomieszczeniach stajennych, które przystosowano do roli nowoczesnej wystawy. Są tu m.in. zabytkowe ornaty, paramenty liturgiczne, monstrancje, relikwiarze, barokowy krzyż procesyjny. Z bogatego księgozbioru dawnej biblioteki klasztornej (której znaczna część wywieziono przed kasata opactwa) można obejrzeć cenne starodruki z XVII i XVIII w. Cystersi byli tez mecenasami sztuki, o czym świadczą eksponowane w muzeum takie dzieła, jak portret trumienny opata Augustyna Dobrowolskiego, oryginał obrazu Wniebowzięcie NMP, którego kopia znajduje się w ołtarzu kościoła.
Ciekawostka: W Paradyżu realizowano m.in. zdjęcia do filmu „Gwiazda Piołun” (1988 rok) oraz serial „Janka” (1989 rok).
Tekst pochodzi z książki „Pomniki Historii”, wydanej przez wydawnictwo AA, Kraków 2022.
Na pewno znajdziecie coś dla siebie!
Gotycka katedra w Oliwie pw. Świętej Trójcy, NMP i św. Bernarda jest najdłuższym średniowiecznym kościołem w Polsce. Zasłynęła jednak nie z powodu długości lecz wyjątkowego dźwięku barokowych organów. Obok wznosi się pałac opatów cysterskich otoczony wspaniałym parkiem. Katedra powstała dla...
Chcąc wskazać najsłynniejszą kobietę średniowiecznego Śląska, bezapelacyjnie należałoby wymienić księżną Jadwigę z rodu Andechs-Meran, znaną powszechnie jako św. Jadwiga Śląska. Jako dwunastolatka wydana została za mąż za Henryka, czwartego z kolei syna księcia śląskiego Bolesława Wysokiego, który po śmierci ojca...
Nazwa Wąchocka – niespełna trzytysięcznego miasteczka leżącego na północny zachód od Starachowic – u wielu osób może wywoływać uśmiech. Miejscowość nazywana jest wręcz stolicą polskiego dowcipu! Tymczasem Wąchock może poszczycić się czymś więcej niż tylko niesławnym, obśmianym sołtysem (który w rzeczywistości nie...
