Olesno – kościół odpustowy pw. św. Anny

W mieście położonym w północno-wschodniej części województwa opolskiego znajduje się zabytek o niespotykanym kształcie, nazywany „oleską różą zaklętą w drewnie” – drewniany kościół odpustowy pw. św. Anny, którego dwie części zostały wzniesione w różnych stylach – gotyckim i barokowym, przypomina bowiem w swym zarysie rozkwitły kwiat o pięciu płatkach.

Róża z lotu ptaka

Najsłynniejszy zabytek Olesna, drewniany kościół odpustowy pw. św. Anny, znajduje się półtora kilometra na północ od centrum miasta.

materiały Wydawnictwa AA

Widziany z lotu ptaka przypomina kwiat o rozłożonych płatkach – najczęściej porównuje się go do róży, gdyż taki kwiat widnieje w herbie Olesna, który nosił niemiecka nazwę Rosenberg.

Pierwszą część kościoła, na planie prostokąta, z podcieniami, które służyły za schronienie pielgrzymom, powstała na początku XVI wieku. 

W drugiej połowie następnego stulecia dobudowano kolejna część, połączoną zadaszonym korytarzem ze starsza budowla.

Ta młodsza jest większa, tworzy ja pięć kaplic rozlokowanych na planie gwiazdy i to ona przypomina rozkwitły kwiat, z łodygą (korytarzem) wyrastającą z korzeni, czyli starszego kościoła.

Ścigana błagała swa patronkę o pomoc. I doczekała się jej – przywarta do pnia, stała się niewidzialna dla złoczyńców. Po cudownym ocaleniu wyrzeźbiła figurkę św. Anny Samotrzec (czyli z córka Maryją i wnukiem Jezusem), która zawiesiła na sośnie. W miejscu cudu zaczęli gromadzić się wierni i wkrótce mieszkańcy Olesna wybudowali wokół sosny, której odcięto koronę,  drewniana kaplice. Sosna stała się podporą ołtarza głównego – obito ja deskami, bo pielgrzymi wyrywali z niej drzazgi, wierząc w ich lecznicza moc przy bólu zębów.

Sosna wciąż jest fundamentalną częścią ołtarza, w którego środkowej części, nad tabernakulum, widnieje gotycka figurka św. Anny z XV wieku. W 1517 roku do ołtarza ufundowano gotycki tryptyk, wyrzeźbiony przez Jakuba z Krakowa, ucznia Wita Stwosza. Rok później został konsekrowany drewniany kościół, dla którego kaplica z 1444 roku stała się prezbiterium. Działo się to niedługo po tym, jak biskup wrocławski Jan V Turzo w 1509 roku nadał wspomnieniu św. Anny (26 lipca) rangę świętą.

Wielka Święta Rodzina pocięta na kawałki

Kult świętych, a szczególnie św. Anny – patronki małżeństw i matek – rozwijał się na Górnym Śląsku intensywnie, mając wielkie znaczenie dla tej części ludności, która pozostała wierna wyznaniu katolickiemu w dobie reformacji. Napływ pielgrzymów do sanktuarium św. Anny z różnych stron – z Polski, Niemiec, Czech i Moraw – przybrał na sile po wojnie trzydziestoletniej, a gotycki kościół był już wówczas w złym stanie. Proboszcz oleski zatrudnił w 1669 r. mistrza budowlanego Marcina Snopka, by ten dobudował do istniejącej świątyni kościół „w postaci róży pięciolistnej, pięć kaplic zawierającej”.

materiały Wydawnictwa AA

Budowę ukończono w następnym roku, w 1700 roku dach nowej, większej części kościoła został pokryty gontem, co wpłynęło na upodobnienie do starszej budowli.

W 1707 roku świątyni przybył jeszcze jeden element – zakrystia, nad która wzniesiono chór. 

Ruch pielgrzymkowy do miejsca kultu św. Anny w Oleśnie stracił w XVIII wieku na sile na rzecz rozwijającego się na południe od Opola franciszkańskiego sanktuarium na Górze św. Anny.

Sosna stała się podporą ołtarza głównego – obito ja deskami, bo pielgrzymi wyrywali z niej drzazgi, wierząc w ich lecznicza moc przy bólu zębów.

Wciąż jednak „oleska róża” pozostawała ważnym dla katolików miejscem, pod koniec XIX wieku w jej otoczeniu pojawiły się stacje Drogi Krzyżowej, a w 1968 r. świątynia została obdarzona specjalnym przywilejem odpustowym.

materiały Wydawnictwa AA

Najcenniejszym pod względem artystycznym elementem wyposażenia świątyni w Oleśnie był tryptyk z 1517 roku w ołtarzu głównym starszej części kościoła. Przedstawiał „Wielka Świętą Rodzinę”

(z postaciami nie tylko bliskiej rodziny Chrystusa, ale i dalszej, np. rodzicami św. Anny). Ołtarz padł jednak łupem rabusiów, i to całkiem niedawno – w 1994 r. został skradziony i pocięty na kawałki. Dziś w świątyni znajduje się replika tego późnogotyckiego dzieła.