Klasztor bernardynów wraz z kościołem pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Radomiu był jedną z czterech fundacji króla Kazimierza Jagiellończyka dla tego odłamu franciszkanów o surowszej regule. Jako jedyny zachował się w zbliżonej do pierwotnej gotyckiej formie.
Kolebka Radomia jest grodzisko Piotrówka – wzgórze, na którym w XII w. stał kościół pw. św. Piotra, a przy nim do XIII wieku rozwijała się osada. Piotrówkę wchłonęło Stare Miasto, które zostało wytyczone w drugiej połowie XIII wieku.
Nowy Radom założył w 1340 roku król Kazimierz Wielki, który ufundował ratusz, zamek i gotycki kościół farny pw. św. Jana Chrzciciela (jego plebania stanowi pozostałość średniowiecznego zamku).
Kolejny władca, za którego Radom zaczął odgrywać istotna w kraju role, nosił to samo imię. Kazimierz IV Jagiellończyk fundował bernardyńskie klasztory pod wpływem św. Jana Kapistrana. Włoski franciszkanin zasłynął jako żarliwy kaznodzieja, zapamiętale zwalczający niemoralność i wszelkie herezje. W 1453 r. przybył do Krakowa na zaproszenie kard. Zbigniewa Oleśnickiego i króla Kazimierza.
Przez rok głosił kazania na Rynku i w bazylice Mariackiej, przyciągając tłumy ludzi. Owocem wystąpień Kapistrana były liczne powołania zakonne do założonego przez niego obserwanckiego odłamu Zakonu Braci Mniejszych – gałęzi o surowszej regule, opierającej się na ideach św. Bernardyna ze Sieny. Bernardynami zaczęto ich nazywać od wezwania pierwszej świątyni klasztornej na podwawelskim Stradomiu, a kościół św. Bernardyna ze Sieny (wraz z klasztorem) ufundował tam Kazimierz IV i kard. Oleśnicki już w 1453 roku.
Tym cenniejsza jest zabytkowa wartość radomskiego kościoła i klasztoru Bernardynów, ze przetrwały w bliskiej swej oryginalnej, gotyckiej formie.
Jednak ten pierwszy, krakowski kościół bernardyński nie zachował się w skromnej gotyckiej postaci. Wręcz przeciwnie – po zniszczeniu w czasie potopu szwedzkiego w 1655 roku został zbudowany na nowo, w okazałym barokowym kształcie, z epatującym złotą, bujną dekoracją wystrojem. Tym cenniejsza jest zabytkowa wartość radomskiego kościoła i klasztoru bernardynów, że przetrwały w bliskiej swej oryginalnej, gotyckiej formie. Bernardyni przybyli tu w 1468 roku, osiedlając się na Przedmieściu Jedleńskim, przy murach Nowego Miasta. Dziś to serce Radomia, przy głównej arterii miasta, częściowo zamienionej w deptak ulicy Żeromskiego. Pierwsze, drewniane zabudowania na początku XVI wieku zostały zastąpione ceglanymi i nadano im obronny charakter.
W fasadzie zachodniej jednonawowego kościoła pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej dominuje szczyt zdobiony tynkowanymi blendami i sterczynami, poprzedzony kruchta o podobnym, tyle że znacznie późniejszym, neogotyckim szczycie. W przejściu pomiędzy kruchtą a kościołem podczas prac restauracyjnych prowadzonych w 1911 roku pod kierunkiem Stefana Szyllera umieszczono późnogotycki portal z piaskowca. Wtedy też połączono ze sobą dwie kaplice dobudowane po północnej stronie kościoła – św. Anny z drugiej połowy XVI stulecia i XIX-wieczna św. Agnieszki, tworząc rodzaj nawy bocznej, przy czym od zewnątrz kaplice św. Anny wyróżnia renesansowy, kopułowo zaokrąglony szczyt, a kaplice św. Agnieszki szczyt neogotycki ze sterczynami i kruchta z takimże szczytem.
W wystroju świątyni szczególnie cenne są: gotyckie stalle w kaplicy Matki Bożej Anielskiej (przekształcona z zakrystii) z ok. 1500 roku, rzeźbiarską grupą Pasji w ołtarzu głównym przypisywana warsztatowi Wita Stwosza, portrety trumienne, epitafia i płyty nagrobne z XVIII wieku.
Ściany i strop kaplicy Matki Bożej Anielskiej pokrywa polichromia Adama Stalony-Dobrzanskiego z końca lat 30. XX wieku ze szczególnie czczonymi w Polsce wizerunkami maryjnymi.
Od strony ulicy Żeromskiego na teren kompleksu prowadzi brama z przełomu XVIII i XIX wieku.
Klasztor podczas powstania styczniowego w 1863 roku władze carskie zamieniły w więzienie, bernardyni rok później zostali zmuszeni do opuszczenia Radomia, tracąc m.in. bogaty księgozbiór, który trafił do biblioteki seminarium duchownego w Sandomierzu. Powrócili do swej placówki w latach 30. XX wieku.
Trójskrzydłowe zabudowania klasztorne otaczają ogród – wirydarz. Od południa w XVI wieku dostawiono budynek kuchenny z nietypowym wysokim stożkowatym kominem, który służył nie tylko do wypieku potraw, ale także do warzenia wosku.
Tekst pochodzi z książki „Pomniki Historii”, wydanej przez wydawnictwo AA, Kraków 2022.
Na pewno znajdziecie coś dla siebie!
Na Świętej Górze w wielkopolskim Gostyniu kult Matki Bożej kwitł od średniowiecza. Na początku XVI wieku w związku z szerzącą się czcią dla Jej tutejszego cudownego wizerunku zbudowano drewnianą świątynię. Istniejący do dziś imponujący barokowy kościół, wzorowany na weneckiej bazylice Santa...
Największy i najlepiej zachowany kompleks klasztorny w województwie lubuskim, we wsi Gościkowo, leżącej na północ od Świebodzina, ma polską nazwę Paradyż ukutą od łacińskiego Paradius Matris Dei (Raj Matki Bożej). Założyli go w XIII w. cystersi, a dziś jest siedzibą...
Legnickie Pole, miejsce przegranej przez wojska chrześcijańskie bitwy z Tatarami w 1241 roku, ma dwa wyjątkowe, całkiem odmienne z wyglądu, ale połączone wspólną pamięcią o poległych w tej bitwie, zwłaszcza księciu Henryku Pobożnym, zabytki sakralne. Jeden to z daleka widoczny,...
